Vì sao cá chết trắng kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè

Sau trận mưa lớn hôm 4/4, anh Nguyễn Tiến Dũng, 40 tuổi, nhân viên Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị TP HCM, cùng các đồng nghiệp có hai ngày mướt mồ hôi vớt cả chục tấn cá chết trên kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè. Đây là một trong những lần cá chết nghiêm trọng nhất sau gần 10 năm con kênh được cải tạo.

"Từ chiều hôm trước, khi có mưa trái mùa, tôi đã thấy màu nước đục ngầu, vài con cá chết. Trong đầu chuẩn bị tâm lý để vớt cá chết hàng loạt, nhưng khi thấy cảnh tượng đó tôi vẫn hoảng", anh Dũng nói và cho biết, từ năm 2012 khi đảm nhận vớt rác trên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, gần như năm nào anh cũng phải vớt cá chết mỗi khi mưa chuyển mùa.

Từ 3h30 hôm đó, anh cùng hơn 20 công nhân khác, chia theo từng tốp hai người, mang áo phao, đội đèn lên đầu xuống 11 canô khẩn trương vào việc vì nếu để cá chết quá lâu sẽ bốc mùi hôi thối, ảnh hưởng đến môi trường. Lúc soi đèn xuống mặt nước, anh Dũng ngỡ ngàng khi thấy cá rô phi, trê chết phơi bụng trắng mặt nước, nằm lẫn lộn trong lục bình, rác nylon, mút xốp... bốc mùi hôi thối.

Một trạm trung chuyển dã chiến được thiết lập ở cạnh đường Trường Sa. Dưới kênh, cá chết được công nhân dùng vợt vớt cho vào thùng composite dung tích 660 lít. Mỗi canô chứa tối đa 3 thùng, khi đầy được đưa về trạm dùng dây tời cho xe cẩu lên máy ép rác chở đi.

Đoạn kênh có nhiều cá chết nhất từ cầu Lê Văn Sỹ (quận 3), đến cầu số 1 (quận Tân Bình) dài gần 3 km. Anh Dũng cùng các đồng nghiệp phải túc trực liên tục trên canô, ăn cơm hộp tại chỗ để vớt cá thật nhanh. Trong 48 giờ, họ vớt được hơn 13 tấn rác, trong đó đến 90% là cá chết.

Theo Chi cục Thủy sản, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn TP HCM, cá chết do rác thải, hóa chất từ hệ thống ống cống đổ ra kênh khi mưa lớn đã che phủ mặt nước làm lượng oxy giảm, kết hợp lớp bùn chứa nhiều khí độc tích tụ dưới đáy lâu ngày bị sục lên hòa tan trong nước, gia tăng ô nhiễm. "Hai yếu tố đó làm thay đổi đột ngột môi trường sống khiến cá chết đồng loạt", đại diện Chi cục Thủy sản nói.

Kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè dài 8,5 km, sâu khoảng 8 m, chảy qua quận 1, 3, Tân Bình, Phú Nhuận, Bình Thạnh với diện tích mặt nước khoảng 337.884 m2, chiều rộng trung bình 27 m. Tuyến kênh bắt đầu tại cửa cống hộp ở đường Út Tịch (quận Tân Bình) rồi đổ ra sông Sài Gòn ở gần xưởng đóng tàu Ba Son (quận 1).

Con kênh từng được cho bẩn nhất Sài Gòn với những dãy nhà ổ chuột, chứa đầy rác thải. Năm 1993, chính quyền thành phố có kế hoạch đầu tư cải tạo kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, với dự án giải tỏa hàng nghìn căn nhà lụp xụp hai bên bờ và xây dựng hai tuyến đường ven kênh, tổng vốn 1.600 tỷ đồng. Số tiền này để đền bù giải tỏa và tái định cư cho gần 7.000 hộ dân, nạo vét khoảng 260.000 m3 bùn đất, làm đường, lát vỉa hè, trồng cây xanh...

Năm 2003, kế hoạch "hồi sinh" dòng kênh tiếp tục được thực hiện bằng dự án vệ sinh môi trường nước Nhiêu Lộc - Thị Nghè từ nguồn vốn tài trợ của Ngân hàng Thế giới. Dự án được đầu tư hơn 300 triệu USD, với các hạng mục chính như nạo vét bùn; lắp đặt tuyến cống bao chạy dọc ven kênh đến trạm bơm xử lý nước thải.

Năm 2012, tuyến kè chạy dọc theo kênh trên hai tuyến đường Hoàng Sa và Trường Sa hoàn thành. Tuy nhiên, những năm sau đó, hầu như năm nào kênh cũng xảy ra tình trạng cá chết hàng loạt vào đầu mùa mưa. Nghiêm trọng nhất là giữa năm 2016, công nhân môi trường đã vớt 70 tấn cá chết. Ngành chức năng thành phố phải rải hàng chục tấn hóa chất để xử lý môi trường và khuyến cáo người dân không nên sử dụng cá cho người và gia súc, hạn chế phóng sinh cá.

Để phòng ngừa, năm 2017, trung tâm chống ngập thành phố từng đề xuất lắp thiết bị bơm khí oxy cứu cá trên kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, kinh phí khoảng 134 tỷ đồng. Số tiền vận hành mỗi ngày lên đến 99 triệu đồng. Tuy nhiên, do chi phí quá cao nên dự án không được triển khai.

Sở Tài Nguyên và Môi trường thành phố cho rằng, về mặt kỹ thuật, hoàn toàn có thể lắp thiết bị cung cấp khí oxy cho cá. Song chi phí đầu tư, vận hành quá cao trong khi tuyến kênh chỉ nhằm tiêu thoát nước chống ngập chứ không phải nơi nuôi trồng thủy sản. Ngoài ra, vào mùa khô nước kênh xuống thấp, hệ thống cung cấp khí oxy khó vận hành. Giải pháp tạm thời được Sở đưa ra là tập trung tuyên truyền, giải quyết về vệ sinh môi trường và nạo vét những đoạn kênh bồi lắng...

Theo Chi cục Thủy sản, để khắc phục tình trạng cá chết tái diễn hàng năm, cần hoàn thiện hệ thống thu gom, xử lý nước thải, xây dựng hoàn thiện nhà máy xử lý nước thải khu vực Tây Sài Gòn, Bình Tân, Tân Hóa - Lò Gốm, Bắc Sài Gòn 1, 2, Tây Bắc, Nhà máy Xử lý nước thải cho kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè ở quận 2... Tổng vốn đầu tư lên đến gần 40.000 tỷ đồng.

Trong khi cơ quan chức năng vẫn loay hoay tìm giải pháp ngăn chặn cá chết, ông Trương Văn Hổ, Tổ trưởng tổ vớt rác kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị TP HCM cho biết, đơn vị phối hợp với Chi cục Thủy sản thường xuyên tỉa thưa cá vào mỗi dịp trước Tết Nguyên đán. Công nhân sử dụng lưới giăng trên khu vực được nhận định có nhiều cá. Cá lớn sẽ được đưa lên xe chuyên dụng có oxy di dời ra sông lớn, mỗi đợt tỉa khoảng một đến hai tấn.

Theo ông Hổ, cần có dự báo và đóng cống ngăn triều mỗi khi mưa lớn. Nước mưa sẽ giúp hòa tan chất độc từ các miệng cống giúp hạn chế tình trạng cá chết.

Hà An

• Cá lại chết hàng loạt trên kênh Nhiêu Lộc
• Gần 70 tấn cá chết trên kênh Nhiêu Lộc