Co ro trong những tầng hầm lạnh lẽo hay mạo hiểm trên nóc tòa nhà 9 tầng, các đội vận hành máy bay không người lái (UAV) Ukraine có mặt khắp nơi ở vùng chiến sự Bakhmut, nhiều người hoạt động cách tiền tuyến chỉ vài trăm mét. Thiếu họ, nỗ lực kháng cự của Ukraine ở thành phố miền đông này sẽ trở nên khó khăn hơn bội phần.
Nhưng theo một số phi công UAV Ukraine đang chiến đấu ở Bakhmut, nỗi lo lớn nhất lúc này là việc lực lượng Nga đang đối phó ngày càng hiệu quả trước các mẫu UAV mà họ sử dụng, chủ yếu đến từ nhà sản xuất Trung Quốc DJI.
Lính Ukraine thả UAV để phát hiện các vị trí của quân đội Nga gần Bakhmut hồi tháng trước. Ảnh: AFP
"Họ ngày càng thuần thục và đang sản xuất những thiết bị gây nhiễu đặc biệt nhằm vô hiệu hóa UAV", Yaroslav, 31 tuổi, cho biết. "Tôi tin rằng trong 3 đến 4 tháng tới, các mẫu UAV của DJI sẽ không thể sử dụng được nữa".
Thực tế này khiến Ukraine đang phải chạy đua ráo riết để tìm kiếm các mẫu UAV thay thế hay các sáng kiến mới nhằm bù đắp kịp thời cho khoảng trống trên bầu trời. Tuy nhiên, nhiệm vụ không đơn giản.
Yaroslav và Maksym, cả hai đều đến từ Kharkov, gặp nhau tại một văn phòng tuyển quân không lâu sau khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra hồi tháng hai năm ngoái. Họ gia nhập lữ đoàn 63 của Ukraine, hoạt động quanh thành phố miền nam Mykolaiv hồi mùa hè, sau đó chuyển tới Bakhmut vào cuối năm ngoái.
Một ngày của họ ở Bakhmut thường bắt đầu trước bình minh. Mỗi khi làm nhiệm vụ, họ thường đi theo nhóm ba người, mang theo hai chiếc UAV và khoảng 20 đến 30 viên pin dự phòng.
Anh cho biết dùng từ "khốc liệt" để mô tả chiến sự ở Bakhmut vẫn là nhẹ nhàng. Maksym từng chứng kiến quân đội Nga tấn công "7 tiếng liên tiếp, từ sáng đến 15h chiều". Trong những trận đánh như vậy, nhiệm vụ của Maksym là điều khiển UAV quan sát từ trên cao, nắm bắt di biến động của quân Nga, tạo cơ hội cho lực lượng Ukraine ngăn chặn. Họ cũng điều khiển UAV thả lựu đạn, bom tự chế xuống vị trí đối phương.
"Lúc xem phim trong thời bình, bạn tưởng rằng mình sẽ có cảm giác cắn rứt khi phải xuống tay với ai đó. Nhưng trong giao tranh thực tế, cảm xúc không được phép tồn tại, bạn phải làm việc cần làm", Yaroslav nói.
Những phi công UAV như Maksym và Yaroslav là một bộ phận nhỏ trong các tiểu đoàn tiền tuyến, có nhiệm vụ trinh sát, giám sát các cuộc tấn công của đối phương hay tìm kiếm mục tiêu có giá trị cao như những khẩu pháo, mặc dù ở Bakhmut, quân đội Nga thường bố trí chúng cách chiến tuyến khoảng 5 km.
"Bạn chỉ có vài phút để xác định vị trí và tiêu diệt chúng", Yaroslav nói, thêm rằng họ cũng giúp cả các pháo thủ Ukraine hiệu chỉnh tọa độ mục tiêu và thỉnh thoảng sử dụng UAV tấn công nếu cần.
Về lý thuyết, công ty DJI đã cấm Ukraine và Nga sử dụng sản phẩm UAV của họ cho mục đích quân sự trên chiến trường. Công ty tuyên bố họ không muốn bất kỳ ai sử dụng thiết bị của mình với mục đích gây hại. Nhưng trên thực tế, chúng vẫn được các đồng minh từ châu Âu và Mỹ mua với số lượng lớn rồi cung cấp cho Ukraine. UAV cho thấy chúng đặc biệt hiệu quả với hoạt động do thám cục bộ và có thể được cải tiến để mang lựu đạn tấn công từ trên cao.
Tuy nhiên, các binh sĩ Ukraine cho biết UAV DJI đang dần trở nên kém hiệu quả hơn do hoạt động tác chiến điện tử của Nga, khiến chúng bị giảm phạm vi hoạt động đáng kể. Môi trường ở Bakhmut, nơi tầm nhìn bị hạn chế bởi các tòa nhà cao tầng và thời tiết mùa đông, cũng gây khó khăn hơn cho UAV. Một đội UAV tiền tuyến chỉ có thể bay xa vài trăm mét, trong khi tầm hoạt động hiệu quả ở điều kiện bình thường gấp 10 đến 20 lần.
"Ở Mykolaiv, chúng tôi có thể điều khiển UAV trong phạm vi 15 km, song ở Bakhmut, UAV chỉ bay được trong bán kính chưa đầy 500 m", Yaroslav cho hay.
Yevhen, 38 tuổi, một phi công UAV khác đến từ Kharkov, được triển khai tới Bakhmut trong ba tháng mùa đông. Yevhen tin rằng thời của UAV DJI trên chiến trường sắp hết.
"Thành thật mà nói, với tôi, chúng đang chết dần. Hồi tháng 12, chúng tôi có thể bay xa 3 km, nhưng phạm vi giờ đây đã giảm đáng kể", anh cho hay.
Do đó, Yevhen, một lập trình viên máy tính, đã rút khỏi tiền tuyến để nghiên cứu các loại UAV mới nhằm đối phó năng lực tác chiến điện tử của Nga.
Anh tham gia thử nghiệm UAV Windhover do quân đội Ukraine chế tạo với tầm hoạt động xa hơn. Đây chỉ là một trong nhiều dự án UAV khác đang được phát triển trên khắp đất nước.
Một lính Ukraine thử nghiệm UAV tại Bakhmut hồi tháng 11/2022. Ảnh: Reuters
Yevhen cho rằng để thay thế DJI ở tiền tuyến, Ukraine sẽ cần những UAV trinh sát tầm xa hơn nhưng đắt tiền hơn. Một phương án đang được cân nhắc là UAV Leleka-100, có giá 50.000 USD, tầm hoạt động 100 km. Chúng có thể kết hợp với các UAV tự sát gắn bom nhẹ, tốc độ cao hơn.
Samuel Bendett, chuyên gia về UAV tại Trung tâm Phân tích Hải quân Mỹ, nhận định việc thay đổi công nghệ UAV sẽ mang đến lợi thế lớn cho Ukraine trên chiến trường. "Nga rất lo ngại việc Ukraine sẽ giành được ưu thế vượt trội về UAV và sử dụng chúng hỗ trợ các cuộc phản công", ông cho hay. "Moskva cũng sợ họ sẽ không có đủ phi công hay công nghệ để bắt kịp tiến bộ về UAV của Kiev".
"Đây là cuộc chạy đua không chỉ giữa quân đội Nga với Ukraine, mà còn giữa các tình nguyện viên với công nghệ của riêng họ", Bendett nói thêm.
Vũ Hoàng (Theo Guardian)