Dự án công viên tưởng niệm 64 giáo viên, học sinh hy sinh khi đắp đê sông Mã nằm ở phường Nam Ngạn, TP Thanh Hóa. Công trình rộng hơn 2 ha, với tổng vốn hơn 125 tỷ đồng do UBND TP Thanh Hóa làm chủ đầu tư, kinh phí từ ngân sách.
Sau hơn hai năm thi công, đến nay dự án đã cơ bản hoàn thiện, gồm hai phân khu, trong và ngoại đê. Khu trong đê gồm nhà lưu niệm giáo viên và học sinh, nhà quản lý, đón tiếp khách, khu tưởng niệm (hồ sen, sân lễ, đền thờ nữ sinh), khu tái hiện lịch sử, đường giao thông và bãi để xe...
Hướng ra cổng chính công viên là khu tái hiện lịch sử, mô phỏng công trường đắp đê sông Mã mùa hè năm 1972.
Ba hố bom lớn cùng với hệ thống hầm hào công sự được đắp bằng đất sét mô phỏng cuộc không kích của quân đội Mỹ hơn 60 năm trước tại bờ hữu sông Mã.
Tượng giáo viên và học sinh mô phỏng hoạt động đào đất đắp đê được tạc bằng chất liệu đá.
Theo tài liệu lịch sử, từ đầu năm 1965, không quân Mỹ huy động máy bay ném bom xuống khu vực cầu Hàm Rồng nhằm chia cắt tuyến giao thông huyết mạch chi viện cho chiến trường miền Nam.
Bắt đầu bằng trận đánh ngày 3/4/1965, kéo dài đến khi hiệp định Paris được ký kết ngày 27/1/1973, không quân Mỹ đã thực hiện hàng trăm cuộc tập kích vào mặt trận Hàm Rồng - Nam Ngạn. Hàng chục nghìn tấn bom đã được trút xuống mảnh đất này, nhiều hơn bất kỳ địa danh nào khác trên Trái đất khi đó.
Nằm ở vị trí được ví như "túi bom" khiến bờ đê sông Mã quanh Hàm Rồng thường xuyên bị hỏa lực Mỹ tàn phá nặng nề. Mùa mưa năm 1972, nước sông dâng cao, trước nguy cơ vỡ đê gây ngập lụt khắp thị xã Thanh Hóa và vùng phụ cận buộc chính quyền tỉnh Thanh Hóa huy động lực lượng khẩn cấp bồi đắp đoạn đê xung yếu kéo dài hơn một km từ làng Nam Ngạn đến chân cầu Hàm Rồng.
Tham gia đắp đê lúc đó có hơn 2.000 người, chủ yếu là giáo viên, học sinh, sinh viên các trường trên địa bàn huyện Đông Sơn và thị xã Thanh Hóa như trường y sĩ, trường sư phạm 7+3 do họ đang trong kỳ nghỉ hè. Khoảng 9h ngày 14/6/1972, khi công trường đang hối hả làm việc thì máy bay Mỹ nhào tới ném bom xối xả. 24 quả bom dội xuống cùng lúc khiến 64 giáo viên, học sinh hy sinh; gần 300 người bị thương và 8 người mất tích. Trận mưa bom hôm đó được coi là ngày đẫm máu nhất ở tọa độ lửa Hàm Rồng.
Điểm nhấn của dự án là hạng mục tượng đài nặng hơn 680 tấn được tạc bằng đá granit tự nhiên màu trắng ngà. Tượng đài cao 18 m tính từ mặt sàn (phần đế 5,25 m, tượng đài 12,75 m), dựng sát bờ đê sông Mã, quay mặt về hướng đất liền.
Phần tượng bên trên bố cục gồm hai giáo viên và 5 học sinh với các tư thế mô phỏng quá trình lao động, tôn tạo con đê thì bất ngờ bom Mỹ trút xuống gây ra cuộc thảm sát đẫm máu. Vóc dáng, trang phục nhân vật được dựng theo phong cách những năm 1970 tại Thanh Hóa.
Khu vực ngoại đê ngoài tượng đài còn có thêm các hạng mục khác như: bến thuyền, miếu thờ, bia ghi dấu địa điểm lịch sử, khu tái hiện không gian làng chài Nam Ngạn...
Ba gian đền nhỏ phía bên trái tiền đường có kết cấu giống nhau. Toàn bộ mái các căn nhà ở đây có dạng vẩy uốn cong, đều lợp ngói mũi hài, ngói lót khắc chữ thọ phía dưới.
Hệ thống điện chiếu sáng, điện trang trí và khuôn viên cây xanh quanh khu lưu niệm đã được lắp đặt hoàn thành.
Đền thờ là hạng mục chính thiết kế theo kiến trúc truyền thống, bố cục hình chữ "đinh" gồm tiền đường phía trước và hậu cung.
Tiền đường có năm gian, hai tầng mái. Hệ thống cột kèo, khung vì, cửa đều bằng gỗ lim, chạm khắc hoa văn thời Nguyễn. Nền nhà lát gạch bát, bậc thềm, bó nền bằng chất liệu đá xanh...
Công trình nhằm tôn vinh, tri ân giáo viên và học sinh đã hy sinh anh dũng trên công trường đắp đê sông Mã mùa hè năm 1972. Chính quyền địa phương đặt mục tiêu xây dựng di tích trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng.
Tỉnh Thanh Hóa cũng kỳ vọng nơi đây sẽ trở thành điểm du lịch văn hóa, lịch sử tâm linh thu hút du khách khi đến tham quan thắng cảnh Hàm Rồng, đồi Quyết Thắng, trận địa pháo đồi C4...
Dự án hoàn thành đúng dịp Thanh Hóa tổ chức kỷ niệm sự kiện 60 năm Hàm Rồng chiến thắng (3-4/4/1965).
Lê Hoàng