Gu Qunzhen, 69 tuổi, bắt đầu ngày mới của mình bằng cách mặc cả với những người bán hàng trong một khu chợ ẩm ướt ở ngoại ô thành phố Thiên Tân. Bà chi khoảng 10 tệ (khoảng 36 nghìn đồng) mua bắp cải, dưa chuột, đậu phụ, về nấu ăn cho mình và người chồng 75 tuổi.
Bà Gu bị mờ mắt do đục thủy tinh thể. Tình trạng này có thể phẫu thuật dễ dàng, nhưng bà nhất mực từ chối. "Không sao, tôi vẫn có thể nhìn thấy mọi thứ. Những người về hưu nên sống đạm bạc, cố tránh hóa đơn y tế. Tôi phải tiết kiệm cho con trai và cháu. Về già, chúng nó khó có cuộc sống chất lượng", nữ kế toán về hưu phân trần.
Nỗi lo ngại của bà Gu hoàn toàn có cơ sở. Theo cuộc điều tra dân số mới nhất, do Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc công bố vào tháng trước, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này đang già hóa nhanh chóng. Dân số trong độ tuổi lao động (từ 15 - 59 tuổi) năm 2020 đã giảm khoảng 5% so với năm 2011. Khi người lao động đóng góp vào quỹ hưu trí giảm, thì số người từ 65 tuổi trở lên tăng từ 119 triệu người năm 2010 lên 191 triệu người năm 2020.
Điều đó có nghĩa 13,5% dân số phải sống dựa vào quỹ phúc lợi năm 2020, tăng 8,9% so với thập kỷ trước.
Người trên 60 tuổi dự kiến chiếm 1/3 dân số Trung Quốc năm 2050. Ảnh: AFP.
Trung Quốc đang đối mặt với một thách thức chưa từng có về nhân khẩu học. Theo Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS), người từ 60 tuổi trở lên dự kiến sẽ chiếm 1/3 tổng dân số vào năm 2050. Trong khi đó, quỹ hưu trí đô thị có thể cạn kiệt vào năm 2035.
Tỉ lệ lương hưu so với thu nhập khi còn lao động cũng giảm trong nhiều thập kỷ. Vào năm 1998, lương hưu trung bình của một người Trung Quốc bằng 87% mức lương của họ vào năm trước khi về hưu. Những năm gần đây, con số này đã giảm xuống 45%.
Zhang Cheng, một giám đốc marketing 45 tuổi tại một công ty Internet ở Bắc Kinh, cho biết, anh rất sốc khi nhận ra cuộc sống sau nghỉ hưu sẽ không như tưởng tượng.
"Cuộc điều tra dân số giống như một hồi chuông cảnh tỉnh. Tôi nghĩ mình sẽ có thể tiếp tục lối sống của tầng lớp trung lưu sau khi nghỉ hưu - đi xem hát, cắm trại với bạn bè vào cuối tuần, lái xe vòng quanh Trung Quốc và thi thoảng đi nước ngoài với con gái. Bây giờ nó có vẻ như là một giấc mơ không thực tế", anh nói.
Zhang là trụ cột duy nhất của gia đình, chỉ dựa vào tiền lương để nuôi vợ và con gái 8 tuổi. Anh nhận lương 30.000 tệ một tháng (108 triệu đồng). Sau khi nghỉ hưu, Zhang phải sống dựa hoàn toàn vào khoản lương hưu chưa bằng một nửa lương hiện tại.
"Tôi phải làm việc chăm chỉ hơn trước khi có quyền nghỉ hưu vì tuổi nghỉ hưu bắt buộc sẽ tăng. Có trời mới biết sự cạnh tranh sẽ mạnh mẽ thế nào khi 35 đã bị coi là già trong lĩnh vực internet của Trung Quốc", anh nói.
Nhiều người già Trung Quốc cả đời tiết kiệm, chỉ tìm thú vui ở dịch vụ miễn phí. Ảnh: Reuters.
Hồi tháng 3, Chính phủ Trung Quốc cho biết sẽ tăng dần độ tuổi nghỉ hưu trong vòng 5 năm tới. Trung Quốc là một trong những nước có tuổi nghỉ hưu thấp nhất trên thế giới: phụ nữ lao động chân tay là 50 tuổi, phụ nữ lao động trí óc là 55 tuổi và nam giới làm việc trong tất cả các lĩnh vực nghỉ hưu ở tuổi 60.
Theo nhà kinh tế Larry Hu, thuộc tổ chức Macquarie Group (Australia), chính phủ không có lựa chọn nào khác ngoài việc nâng tuổi nghỉ hưu. "Tỷ lệ dân số già ở Trung Quốc ngang với Nhật Bản vào năm 1992, Hàn Quốc vào năm 2015 và sẽ tăng lên trong những năm tới. Điều tồi tệ hơn là Trung Quốc đang già trước khi giàu", chuyên gia nói.
Trung Quốc còn đang đối mặt với những thách thức về hệ thống lương hưu nông thôn, chính sách triển khai năm 2008. Theo đó, những người nông dân đóng góp hàng năm ít nhất 100 tệ (360 nghìn đồng) có thể nhận được số tiền tối thiểu hàng tháng là 55 tệ khi họ đủ 60 tuổi. Trong khi đó, người về hưu thành thị nhận lương hưu trung bình hàng tháng là 2.300 tệ (khoảng 8,5 triệu đồng) trên toàn quốc vào năm 2016.
Zeng Wenjing, 65 tuổi, ở một ngôi làng tại Tứ Xuyên nhận lương hưu hàng tháng 60 tệ. Sống với con trai và cháu gái ở Bắc Kinh, bà cho biết đã phải tiết kiệm cả đời. Zeng Wenjing không mua bộ quần áo mới nào cho bản thân trong thập kỷ qua. Trò giải trí duy nhất của bà là khiêu vũ miễn phí ở các quảng trường ngoài trời.
"Những người nông dân chúng tôi bị gạt ra khỏi mạng lưới phúc lợi xã hội, phải sống dựa vào đất đai và con cái khi về già. Giờ có lương hưu cũng tốt, nhưng chưa đủ", bà nói. "Tôi luôn nói với con trai phải tiết kiệm và tiết kiệm từng xu để chuẩn bị cho những ngày sau nghỉ hưu vì thu nhập sẽ thấp hơn đáng kể".
Nhật Minh (Theo SCMP)