'Trường hận ca' đưa thế giới đến với Trung Quốc

Hà Linh

- Ông có thể giới thiệu một chút với độc giả về vị trí của Vương An Ức trong nền văn học hiện đại Trung Quốc?

Dịch giả Michael Berry.

- Vương An Ức vẫn được coi là tác giả xuất sắc trong số các nhà văn nữ hiện nay ở Trung Quốc. Nhiều nhà phê bình đánh giá, bà là cây bút nổi nhất Trung Quốc đương thời. Bà đã giành được hầu hết những giải thưởng văn học trong nước, kể cả giải danh giá nhất như Mao Thuẫn.

Vương An Ức không phải là kiểu nhà văn được giới phê bình tán tụng nhưng bị thị trường xa lánh. Ngược lại, tác phẩm của bà được sự đón nhận nồng nhiệt của độc giả nhiều thế hệ, từ cuối những năm 1970 đến nay. Tiểu thuyết của Vương An Ức được chuyển thể thành kịch, phim điện ảnh, phim truyền hình trên quy mô rộng. Nhà văn cũng thường xuyên làm mới chính mình, chuyển từ dòng văn học viết về những chấn thương sang cuộc giải phóng tình dục; từ những thử nghiệm mang tính tiên phong đến bức chân dung hậu hiện đại về Thượng Hải đương thời.

- "Trường hận ca" được coi là tiểu thuyết kinh điển của văn học đương đại Trung Quốc - một nguyên do thích đáng để dịch sang tiếng Anh. Nhưng tại sao cuốn sách lại được xuất bản vào thời điểm này?

- Nếu có thể, tôi muốn giới thiệu cuốn sách sớm hơn. Tôi đã sở hữu tác quyền chuyển ngữ tác phẩm vào 2000 - 5 năm sau khi nó ra mắt (1995). Nhưng không may, tôi phải hoàn thành luận văn tiến sĩ và vướng víu với dự án xuất bản một cuốn sách khác về điện ảnh Trung Quốc mang tên Speaking in Images. Những khó khăn trong việc tìm nhà xuất bản cũng khiến cho tiến độ thực hiện cuốn sách chậm lại. Thời điểm rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn là chúng ta phải đầu tư thời gian để trau chuốt bản dịch tốt nhất có thể.

- Cuốn sách cho chúng ta biết điều gì về Trung Quốc ngày nay?

- Trường hận ca là cánh cửa tuyệt vời đưa thế giới đến với nền văn học đương đại Trung Quốc. Nó không đơn thuần mang tới cho độc giả những điều cần biết về Trung Quốc. Tôi nghĩ, cuốn sách còn minh giải về cuộc sống, quan hệ giữa con người, khát vọng và những ước mơ của họ trong sự đối sánh với cái đời thường và những dấu ấn của lịch sử, thời gian hằn lên mỗi cá thể. Tiểu thuyết lấy bối cảnh Trung Quốc, nhưng nó đích thực là kiệt tác của văn học thế giới (ít nhất là nguyên bản, tôi không dám nói về bản dịch). Cuốn sách đụng chạm đến những chủ đề rất rộng lớn.

Nhà văn Vương An Ức.

- Cuốn sách thể hiện điều gì về lòng hoài cổ của người Trung Quốc với một Thượng Hải tiền Cách mạng?

- Tác giả liên tục khẳng định rằng đây không phải là một tác phẩm hoài cổ, nhưng bản thân cuốn tiểu thuyết là những trang viết khiến độc giả phải khắc khoải nhớ về một Thượng Hải xưa cũ và gợi ra những cảnh trí của một thời đã xa. Không chỉ phần I được đặt trong bối cảnh lịch sử này mà phần II, phần III cũng là những đối âm của các thời kỳ trước.

- Thượng Hải trong miêu tả của Vương An Ức có gì khác so với cảm nhận của ông?

- Tôi đã đến Thượng Hải rất nhiều lần trong 15 năm qua. Tôi tới thăm cả những địa danh được miêu tả trong cuốn sách. Vương An Ức quả thực đã bước rất xa trong việc nắm bắt những nét tự nhiên đời thường của một trong những thành phố lớn ở Trung Quốc.

Tuy nhiên, cuốn sách, xét cho cùng là một tác phẩm hư cấu, lại viết về một thời kỳ không chỉ quá xa so với trải nghiệm của tôi mà với cả chính tác giả, người được sinh ra sau những sự kiện được miêu tả trong phần I.

Điều vĩ đại là cuốn sách tái tạo được Thượng Hải qua 3 giai đoạn lịch sử nổi bật của thành phố: "hòn ngọc phương Đông" rực rỡ trong thập kỷ 40; thời kỳ hoàng kim của xã hội xã hội chủ nghĩa ở Thượng Hải những năm 60 và cuối cùng là sự trỗi dậy mãnh liệt của thành phố vào cuối thập niêm 80, sau giai đoạn "đông cứng" vì cuộc Cách mạng văn hóa. Nhưng gây xúc động nhất với những độc giả Thượng Hải chính là cách nhà văn khắc họa thành phố qua các chi tiết cuộc sống đời thường trên đường phố, trong ngõ hẻm và những khu nhà nằm san sát nhau.

Trang bìa bản tiếng Anh cuốn tiểu thuyết.

- Trong lời bạt bản dịch "Trường hận ca", ông đánh giá Vương An Ức là "một trong những nhà văn năng động và giàu sức tưởng tượng nhất trên văn đàn Trung Quốc hiện nay". Vậy ông gặp khó khăn gì khi chuyển ngữ cuốn tiểu thuyết sang tiếng Anh?

- Năm 2000, khi bàn với Vương An Ức về kế hoạch dịch một trong những cuốn tiểu thuyết của bà sang tiếng Anh, Trường hận ca là lựa chọn đầu tiên của tôi. Tuy rất hào hứng nhưng tôi vẫn ngần ngại.

Trường hận ca chắc chắn là tác phẩm kiệt xuất nhất trong văn nghiệp của Vương An Ức nhưng đây cũng là cuốn sách khó nhất, với cả người đọc lẫn dịch giả. Tôi và bà đã bàn đến khả năng dịch một cuốn khác dễ hơn, nhưng cuối cùng, tôi vẫn quyết định rằng, điều ý nghĩa nhất mà tôi muốn làm là dịch Trường hận ca.

Trong những thử thách mà cuốn sách đặt ra có sự luân chuyển thường xuyên của các thì thời gian giữa hiện tại và quá khứ.

- Ông cũng là dịch giả cuốn "Phải sống" của Dư Hoa - một tác giả, cũng như Vương An Ức, thường xuyên xuất hiện trong các danh sách best-seller của Trung Quốc. Tại sao những nhà văn trung niên như họ lại có sức hấp dẫn đến thế với độc giả Trung Quốc? Điều gì ở họ sẽ thu hút người đọc nước ngoài?

- Tôi nghĩ, sức hút xuất phát từ những cốt truyện đầy quyến rũ, những trang viết đẹp về con người, ước mơ, khát vọng, nỗi buồn, sự sợ hãi và cả những cơn ác mộng của chúng ta. Những chủ đề này hấp dẫn không chỉ với riêng người Trung Quốc. Tất nhiên, sự nồng nhiệt mà độc giả quốc tế dành cho những nhà văn như Dư Hoa, Vương An Ức, Tô Đồng, Mạc Ngôn sẽ chẳng thấm vào đâu so với tình cảm của người hâm mộ trong nước. Nhưng hy vọng, cùng với thời gian, người đọc khắp mọi nơi sẽ phát hiện ra sức hút từ những vấn đề mang tính toàn cầu mà những nhà văn này đã tạo ra.

(Nguồn: The World)