Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần là nhà sử học nổi tiếng, tác giả 2 bộ sách được công nhận kỷ lục Guinness Việt Nam (Đại Việt sử lược và Lê Quý Đôn tuyển tập). Trải qua hơn 70 mùa trăng rằm tháng 8, ông hiểu hơn ai hết giá trị văn hóa, những đổi thay giữa Trung thu xưa và nay.
- Tết Trung thu mang ý nghĩa nào riêng, thưa tiến sĩ?
- Tết Trung thu diễn ra vào ngày rằm tháng 8, giữa mùa thu tiết trời mát mẻ thích hợp cho các hoạt động lễ hội. Ngày xưa, đây là dịp người dân tạ ơn trời đất sau vụ mùa bội thu. Lúc này mùa màng đã thu hoạch xong, người dân cũng thảnh thơi để tham gia lễ hội.
Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần.
Thời điểm trước và sau Trung thu không có lễ hội nào dành riêng cho thiếu nhi. Vì vậy, đêm rằm tháng 8 càng được người xưa háo hức chờ đón. Ngày Tết dành cho cả gia đình nhưng chủ yếu hướng đến trẻ con, thế hệ tương lai mang lại sự lớn mạnh và phát triển. Đây cũng là ý nghĩa nhân văn đặc biệt của ngày lễ này.
- Tết Trung thu xưa, các gia đình thường tổ chức những hoạt động gì chung?
- Ngoài ngắm trăng tròn, ăn bánh, thưởng trà, các gia đình còn dâng mâm lễ vật cúng tổ tiên. Tuỳ vùng miền mà mỗi mâm lễ khác nhau, tựu trung lại vẫn là tấm lòng thành của con cháu hướng về ông bà.
- Đối với trẻ em thì sao?
- Riêng với trẻ em, người xưa rất tinh tế, giống như lễ hội có “lễ và hội” thì người tham gia cũng phải “ăn và chơi”. Mọi người ăn bánh Trung thu. Trẻ sẽ chơi đèn ông sao làm bằng các thanh tre. Nhà nào cầu kỳ hơn thì làm đèn cá chép, kéo quân… Món quà này thường do chính tay anh chị, cha mẹ hay ông bà tự tay làm dành tặng trẻ con trong nhà.
Gia đình quây quần ngắm trăng, ăn bánh dịp Tết Trung thu.
Một món quà khác mà người lớn thường dành tặng trẻ, đó là hình ông tiến sĩ giấy kèm lời chúc động viên con hãy cố gắng học giỏi, đỗ đạt để mang vinh hiển về cho gia đình, dòng tộc, làng xã… Tuy nhiên, về sau nét đẹp văn hóa này sau này không còn nữa.
- Trung thu nay và xưa có điểm nào chung, thưa tiến sĩ?
- Những giá trị văn hoá của Trung thu xưa vẫn được gìn giữ và ngày một phát huy. Theo thời gian, mọi người đón Tết Trung thu có khác đi nhưng ý nghĩa về sự đoàn viên, sum họp gia đình và chăm lo cho thiếu nhi vẫn còn nguyên giá trị.
Đến mùa Trung thu, chúng ta hay bắt gặp những hình ảnh rất đẹp như cả gia đình xuống phố chụp hình, ghé gian hàng bánh mua về ăn cùng nhau. Tại các công ty, công đoàn tổ chức rước đèn cho con em nhân viên. Ở các khu vui chơi, ngoài trang trí lồng đèn còn rất nhiều tiết mục văn nghệ múa hát, tái hiện hình ảnh Tết Trung thu xưa…
Trung thu nay vẫn vẹn nguyên giá trị như thuở xưa.
- Trung thu xưa gói gọn trong gia đình, nhưng nay mở rộng ra các mối thân tình, mọi người thể hiện các nghĩa cử quan tâm và tấm lòng dành cho nhau. Tiến sĩ nghĩ sao về điều này?
- Bày tỏ lòng thành dành cho nhau là một điều đáng quý, nhất là trong các dịp lễ tết. Vì lẽ đó, tặng quà và bánh cho các mối thân tình khác vào Tết Trung thu có những cái hay riêng. Chúng ta có thể tặng bánh nướng, bánh dẻo từ rất sớm để các gia đình chủ động tổ chức tiệc tại nhà phù hợp với thời gian và thói quen sinh hoạt.
Mỗi món quà còn kèm theo những câu chúc tốt đẹp, gửi gắm tấm chân tình dành cho người thân và người mình quý trọng như thầy cô, bạn bè; xa hơn nữa là đối tác, khách hàng… Tất cả đều thấm nhuần tinh thần “của cho không bằng cách cho” mà ông cha ta truyền dạy. Đó là nét đẹp của Tết Trung thu hiện đại, vẫn vẹn nguyên như thuở xưa.
An San