Suốt nhiều tháng qua, Yevgeny Prigozhin, người đứng đầu tập đoàn quân sự tư nhân Wagner, liên tục chỉ trích gay gắt giới lãnh đạo quân đội Nga, khiến mối quan hệ giữa họ ngày càng rạn nứt giữa lúc xung đột Ukraine chưa có dấu hiệu kết thúc.
Ông Prigozhin cáo buộc các chỉ huy quân sự Nga vì không cung cấp đạn dược cho cuộc giao tranh quan trọng và khốc liệt ở Bakhmut, thành phố miền đông Ukraine. Trong video đăng hồi tháng 5, ông đứng trước thi thể đẫm máu của những người lính chết trong giao tranh và chỉ trích Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu cùng Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov là "yếu đuối".
Căng thẳng dần tăng nhiệt khi Prigozhin đầu tháng này từ chối yêu cầu ký hợp đồng phục vụ với Bộ Quốc phòng, điều có thể khiến Wagner bị đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của quân đội Nga. Theo ông, Wagner hoàn toàn phục vụ cho lợi ích của Nga, song cơ cấu hoạt động hiệu quả của lực lượng này sẽ bị tổn hại nếu phải tuân theo mệnh lệnh của Bộ trưởng Shoigu.
Các bất đồng đó mới chỉ dừng lại ở những cuộc đấu khẩu và sự cố đáng kể nhất là vụ Wagner bắt một trung tá lữ đoàn trưởng Nga, người bị cáo buộc nổ súng vào đoàn xe của lực lượng này trong lúc say xỉn.
Trùm Wagner Prigozhin tại thành phố Bakhmut hồi tháng trước. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, mọi việc dường như đã đi quá xa vào đêm 23/6, khi Prigozhin cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov ra lệnh tập kích tên lửa vào doanh trại huấn luyện của lực lượng Wagner ở Ukraine và gây thương vong lớn. Bộ Quốc phòng Nga bác bỏ cáo buộc này.
Trùm Wagner chỉ huy hàng nghìn tay súng dưới quyền rút khỏi Ukraine, tiến vào biên giới Nga và triển khai lực lượng vũ trang kiểm soát các cơ sở quân sự ở tỉnh Rostov, miền nam Nga.
"Chúng tôi đã tiến vào sở chỉ huy quân sự tỉnh Rostov và kiểm soát các cơ sở quân sự của thành phố thủ phủ, trong đó có một sân bay", Prigozhin tuyên bố lúc 7h30 (11h30 giờ Hà Nội) ngày 24/6. Trùm Wagner gọi đây là cuộc "hành quân công lý, không phải đảo chính" và yêu cầu gặp trực tiếp ông Shoigu.
Các nhân chứng mô tả nhiều tiếng súng đã vang lên ở Rostov. Prigozhin cho hay lính Wagner đã bắn hạ một trực thăng quân sự Nga bị cáo buộc nổ súng vào đoàn xe của tập đoàn.
Chính quyền Nga lập tức có hành động đáp trả, khi hàng loạt tỉnh thành tuyên bố siết chặt an ninh. Thị trưởng Moskva cho hay các biện pháp "chống khủng bố" đã được triển khai ở thủ đô Nga, trong khi các tỉnh Rostov và Lipetsk đã bố trí lực lượng phòng ngừa.
Thiết giáp trên đường phố Rostov rạng sáng 24/6. Ảnh: Reuters
Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) cùng ngày thông báo mở cuộc điều tra hình sự chống lại Prigozhin và kêu gọi bắt lãnh đạo Wagner với cáo buộc xúi giục nổi loạn vũ trang. Đây là cáo buộc nghiêm trọng nhất và là hành động pháp lý đầu tiên của Nga nhắm vào hành động "vượt lằn ranh đỏ" của Prigozhin, có thể chấm dứt sự nghiệp của ông trùm Wagner.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), trụ sở ở Washington, Mỹ, nhận định hành động của Prigozhin không khác nào "cuộc nổi dậy vũ trang chống lại Bộ Quốc phòng Nga", thay vì chờ đợi sự hỗ trợ từ Điện Kremlin để gây áp lực với Bộ Quốc phòng.
Với những lời lẽ gay gắt và hành động đưa quân vào lãnh thổ chiếm các doanh trại quân đội, "Prigozhin đang ngày càng trở nên liều lĩnh", Nigel Gould-Davies, nhà nghiên cứu cấp cao về Nga và Á-Âu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Anh, nói.
Sergei Markov, nhà bình luận chính trị ủng hộ Điện Kremlin, cho rằng Prigozhin có thể hành động táo bạo như vậy vì tin vào ảnh hưởng và quyền lực ngày càng tăng của mình. Sau khi Wagner chiếm được thành phố Bakhmut, Prigozhin đã trở thành "biểu tượng cho chiến thắng quân sự của Nga" trong mắt hàng triệu người dân nước này và giành được lòng tin của Tổng thống Vladimir Putin.
Nga đã dựa rất nhiều vào vai trò xung kích của lực lượng Wagner khi quân đội cần thời gian phục hồi sau những bước lùi liên tiếp ở Ukraine cuối năm ngoái.
Tổng thống Putin và các lãnh đạo quân sự vẫn chưa lên tiếng về những tuyên bố và hành động của ông Prigozhin. Tuy nhiên, Gould-Davies cho rằng nếu không nhanh chóng dập tắt "hành động nổi loạn" của Prigozhin, tình hình bất ổn có thể ảnh hưởng tới chiến dịch ở Ukraine.
Thành viên lực lượng Wagner giương cao cờ Nga và cờ Wagner trên một tòa nhà đổ nát không rõ địa điểm trong đoạn video công bố ngày 20/5. Ảnh: Reuters
Tuy trùm Wagner thường né tránh câu hỏi về tham vọng chính trị, Gould-Davies nói "có những dấu hiệu cho thấy ông Prigozhin đang tìm kiếm một tương lai chính trị nào đó".
Dù Prigozhin có được vị thế, ảnh hưởng như hiện nay phần lớn là nhờ Tổng thống Putin, lãnh đạo Wagner lại xem mình như người ngoài cuộc với những lời chỉ trích nhắm vào giới lãnh đạo quân đội Nga và cố gắng thu hút chú ý của công chúng, theo Andrei Kolesnikov, thành viên của Quỹ Carnegie.
Lãnh đạo Wagner đã kêu gọi Nga tiến hành cuộc chiến toàn diện ở Ukraine, trong đó yêu cầu ban bố lệnh tổng động viên toàn quốc và áp dụng thiết quân luật ở Nga. Song Kolensnikov lưu ý đại đa số người Nga không ủng hộ con đường này. "Không nên đánh giá quá cao ảnh hưởng và triển vọng chính trị của ông Prigozhin, cũng như cuộc phiêu lưu quân sự mà ông này đang tiến hành trên lãnh thổ Nga", chuyên gia này lưu ý.
Thanh Tâm (Theo AP, WP)