Sáng giữa tháng 9, chị Nguyễn Mai Huệ, 40 tuổi, trú thôn Yên Du, xã Đức Lĩnh, mặc đồ bảo hộ, vác thang sắt, cầm theo làn và rổ nhựa ra vườn đồi phía sau nhà hái hồng. Gia đình chị trồng 200 gốc hồng, vụ này hơn 20 gốc cho quả, mỗi kg bán tại vườn giá 40.000 đồng, nay đã tiêu thụ gần 3 tạ, cuối vụ dự tính thu khoảng 200 triệu đồng.
Người dân thu hoạch hồng Yên Du. Video: Đức Hùng
Theo ông Nguyễn Văn Thanh, Chủ tịch Hội Nông dân xã Đức Lĩnh, hồng giòn không hạt Yên Du được trồng tại địa phương từ hàng trăm năm trước. Vùng này ngày nắng nóng, đêm se lạnh, thích hợp cho cây sinh trưởng. Toàn thôn có 80 hộ trồng trên khoảng 40 ha. Nếu ươm giống trồng tại nơi khác, cây không hợp thổ nhưỡng, vẫn ra hoa đậu quả, nhưng ruột sẽ mất vị ngọt thanh, giòn vốn có.
Hồng Yên Du được xem là thức quà quý của huyện Vũ Quang, đã được tỉnh Hà Tĩnh công nhận đạt OCOP 3 sao - chương trình mỗi xã một sản phẩm. Do nắng nóng kéo dài nên năm nay sản lượng hồng toàn xã chỉ đạt khoảng 20 tấn, sụt giảm hơn 10 tấn so với năm ngoái.
Quả hồng không hạt nên không thể ươm giống. Phương pháp chiết hay ghép cành cũng kém hiệu quả. Vì vậy, các chủ vườn thường chặt rễ tách ra từ cây mẹ, sau đó đào hố sâu khoảng nửa mét, đổ phân chuồng xuống dưới để trồng.
Cây sau 5 năm cho quả bói, đến năm thứ 10 mới bắt đầu thu hoạch đại trà. Trung bình mỗi cây tán rộng hơn 4 m, cao 5-10 m, cho 2-3 tạ quả. Cây càng nhiều tuổi thì sản lượng và năng suất càng cao, có gốc đạt hơn 5 tạ quả. Vì thế, chủ vườn chỉ thay mới khi cây bị gãy hoặc bật gốc do thiên tai.
Chị Luyến đang trèo cây hái những quả hồng trên cao. Ảnh: Đức Hùng
Hồng Yên Du dễ trồng, công chăm sóc ít, người dân thường trồng tại các vườn đồi thoải, xen với các cây ăn quả khác như cam, chanh, bưởi, mít... "Loại cây này hầu như ít bị sâu bọ tấn công, do đó hàng năm tôi chỉ bón phân chuồng dưới gốc để cung cấp sức đề kháng", chị Huệ nói và cho hay vào mùa đông cây rụng hết lá để lấy chất dinh dưỡng nuôi thân. Tháng 2 cây ra hoa, tháng 8 thì đậu quả.
Đang trèo trên cây cao 5 m hái hồng, chị Nguyễn Thị Luyến, 29 tuổi, trú thôn Yên Du, liên tục nhận được điện thoại của khách gọi đến đặt mua. Mùa này gia đình có 15/100 cây hồng cho quả chính, sản lượng ước tính 3 tấn. Đến nay chị đã bán được hơn 2 tạ, thu về 8 triệu đồng, dự kiến cuối vụ lời khoảng 120 triệu đồng. Quả hái về đều bán hết, có hôm không đủ hàng để nhập.
Chị Luyến cho hay, thu hoạch hồng khá vất vả. Với cây cao gần 10 m, người dân phải đeo đai lưng, dùng móc sắt neo vào thân hoặc cành lớn để tránh sự cố. Có lần không may, cành cây mục bị gãy, chị ngã từ độ cao khoảng 3 m xuống đất khiến chấn thương phần mềm. "Thông thường công việc hái quả đàn ông phụ trách, chỉ khi họ vắng nhà thì chị em mới phải ra vườn", chị nói.
Hồng hái từ cây xuống được đem ngâm nước lạnh cho ra mủ. Ảnh: Đức Hùng
Quả hồng sau khi hái từ cây xuống có vị chát. Chị Luyến phải rửa sạch quả rồi đổ vào chậu nhôm, múc nước lạnh ngâm hồng trong hai ngày một đêm. Sau thời gian này, chất mủ nhựa sẽ thoát ra ngoài thông qua phần cuống, từ đó ruột bên trong sẽ kết tủa đường và mang lại vị ngọt đặc trưng.
Chủ tịch Hội Nông dân Nguyễn Văn Thanh cho biết thêm, từ loài cây được trồng nhằm tạo bóng mát, đến nay hồng Yên Du đã trở thành cây hàng hóa giúp nông dân làm giàu. Mỗi vụ, trung bình một gia đình thu 100-200 triệu đồng, nhiều hộ sở hữu diện tích lớn, lời 300 triệu đồng một năm.
"Để giúp người dân xây dựng thương hiệu hồng Yên Du, xã đã hỗ trợ lập tổ hợp tác hồng với 10 thành viên. Sắp tới địa phương sẽ quy trình hóa các khâu trong sản xuất như đóng bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc để nâng cao giá trị sản vật, giúp các hộ dân trồng hồng có thêm thu nhập", ông Thanh nói.
Hồng Yên Du được người dân Vũ Quang bán cho thương lái trong tỉnh, nhập tại các chợ trên địa bàn hoặc gửi vào miền Nam, ra Hà Nội tiêu thụ.