Trẻ làm con nuôi nước ngoài vẫn được giữ quốc tịch VN

Lễ trao con nuôi cho người nước ngoài. Ảnh: Tiền Phong.

- Thưa ông, luật quy định thế nào về quốc tịch của trẻ em khi đã được người nước ngoài nhận làm con nuôi?

- Luật quốc tịch quy định trẻ em được người nước ngoài nhận làm con nuôi thì vẫn giữ quốc tịch VN. Vấn đề đặt ra là trẻ em được giữ quốc tịch này cho đến khi nào và có bắt buộc phải thôi quốc tịch nước ngoài để giữ quốc tịch VN hay không thì trong luật chưa làm rõ.

Xu hướng chung các nước là muốn hạn chế đa quốc tịch để tránh cho bất kỳ một người nào, kể cả trẻ em được làm con nuôi, sau này không bị rơi vào tình trạng khó xử. Giả sử, một đứa trẻ VN được người nước ngoài nhận làm con nuôi mà có 2 quốc tịch thì sẽ rất phức tạp cho người này khi làm nghĩa vụ quân sự, thực hiện các quyền khác theo quy định của mỗi nước. Nó cũng sẽ nảy sinh mâu thuẫn về bảo hộ quyền ngoại giao với người 2 quốc tịch.

Để hạn chế vấn đề này, trong hiệp định về con nuôi giữa Việt Nam với các nước đã đưa vào nội dung rằng các nước ký cam kết sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho đứa trẻ đến một độ tuổi nhất định (theo pháp luật của nước nhận nuôi) được lựa chọn quốc tịch.

- Việt Nam đã ký được bao nhiêu hiệp định như vậy với các nước?

- Ký với 6 nước bằng 8 hiệp định. Pháp năm 2000, sau đó Đan Mạch, Italy, Đan Mạch, Iceland, Thụy Điển vào năm 2003.

- Thưa ông, xác định ra sao về quyền thừa kế của người đã được cho làm con nuôi với cha mẹ đẻ?

- Bộ luật dân sự VN quy định về thừa kế nói chung giữa những người VN với nhau chứ không quy định cụ thể về quyền thừa kế của đứa trẻ đi làm con nuôi với người nước ngoài.

Theo nguyên tắc áp dụng pháp luật, nếu không có văn bản nào quy định thì áp dụng Bộ luật dân sự để điều chỉnh các quan hệ về dân sự có yếu tố nước ngoài kể cả với con nuôi. Chúng tôi nghiên cứu và thấy rằng, pháp luật VN vẫn thừa nhận những người ở hàng thừa kế thứ nhất bao gồm cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, con đẻ và con nuôi. Từ đó cho phép mình hiểu là trẻ em VN đã đi làm con nuôi người nước ngoài rồi, theo luật dân sự vẫn được quyền thừa kế với cha mẹ đẻ trong nước, và ngược lại cha mẹ đẻ cũng có quyền thừa kế với tài sản con nuôi để lại ở nước ngoài. Trong các hiệp định đã đưa vào quy định xung đột rằng luật mà nước con nuôi và cha mẹ nuôi thường trú sẽ được áp dụng để xác định hệ quả pháp lý của việc nuôi con nuôi, trong đó cả hệ quả chấm dứt quan hệ pháp lý với cha mẹ đẻ. Vì vậy theo nguyên tắc, nếu điều ước quốc tế mà quy định khác thì áp dụng điều ước. Trong điều kiện này không thể áp dụng quy định về thừa kế trong bộ luật dân sự với những đứa trẻ đã đưa đi làm con nuôi. Bởi tất cả các hệ quả đó mình phải xác định phải theo luật của nước ngoài.

- Thực tế cho thấy, có những trường hợp giả mạo, môi giới trục lợi trong lĩnh vực con nuôi. Vậy trong trường hợp cha mẹ nuôi muốn hủy quyết định công nhận con nuôi thì pháp luật quy định thế nào?

- Quyết định của Chủ tịch UBND tỉnh cho trẻ em VN (sống tại tỉnh đó) làm con nuôi người nước ngoài vừa là quyết định hành chính, vừa là giấy tờ đăng ký hộ tịch. Bởi vì việc đăng ký nuôi con nuôi cũng là việc hộ tịch. Có quyết định đó, Sở tư pháp mới đăng ký vào sổ và cho giao nhận con nuôi. Trước đây, theo Pháp lệnh về thủ tục các vụ án dân sự, tòa án có thẩm quyền giải quyết tranh chấp liên quan hộ tịch, kể cả hủy các quyết định. Nhưng từ khi có Bộ luật dân sự thì luật lại chưa quy định thẩm quyền của tòa án nhân dân trong việc hủy quyết định của UBND tỉnh liên quan hộ tịch.

Hiện rất khó xác định cơ quan nào có thẩm quyền trong vấn đề này. Nếu đó chỉ là quyết định hành chính thì cơ quan cấp trên hủy quyết định đó. Nhưng nó không hoàn toàn là quyết định hành chính mà còn liên quan tình trạng hộ tịch của cá nhân. Luật Tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân kể cả luật tổ chức hoạt động của chính phủ, các cơ quan nhà nước cũng đều không có văn bản nào nói về cái này. Thực sự đây là vấn đề phức tạp đang đặt ra mà sẽ phải đưa vào văn bản nào đó để quy định. Hiện nay trong quá trình soạn thảo nghị định của chính phủ về xử phạt hành chính trong lĩnh vực tư pháp, chúng tôi đã nêu vấn đề này ra và dự kiến đưa ra biện pháp bổ sung là hủy quyết định cho nhận con nuôi nếu như sau này phát hiện việc nuôi con nuôi là do gian dối, giả mạo có vấn đề môi giới trục lợi, mua bán trẻ em...

- Cục gặp khó khăn gì khi phải vận dụng cả luật pháp quốc tế và Việt Nam về vấn đề con nuôi?

- Hiện VN đưa ra nguyên tắc giải quyết cho trẻ em làm con nuôi tại những nước đã ký hiệp định song phương, còn những người cư trú tại những nước chưa ký hiệp định thì không thể xin con nuôi VN được. Đây là vấn đề khó khăn.

Ví dụ, với Mỹ, Canada, Thụy Sĩ, Đức, Australia và rất nhiều nước vốn trước đây thường xin con nuôi VN. Từ đầu năm 2003 trở lại đây khi có quy định mới, họ không nhận con nuôi VN nữa. Cùng với tình trạng đó, số lượng trẻ bị bỏ rơi đang sống tại các cơ sở nuôi dưỡng của VN ngày càng tăng. Chúng tôi đang tính giải quyết vấn đề này, VN phải xúc tiến sớm gia nhập công ước Laye. Khi trở thành thành viên của hiệp ước quốc tế đa phương lớn như vậy, thì không phải ký hợp định song phương nữa, đó là giải pháp tốt nhất. Về giải pháp này Chính phủ đã cho ý kiến chỉ đạo, Cục đang nghiên cứu để từ nay đến cuối năm đề xuất với Thủ tướng về vấn đề gia nhập Laye.

  Anh Thư thực hiện