Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam chiều 21/9 đã trao đổi với báo chí về một số vấn đề liên quan đến hoạt động xuất bản, phát hành sách giáo khoa.
Sách giáo khoa được bày bán ở các nhà sách tại Hà Nội. Ảnh: Dương Tâm.
Nhà xuất bản không tự ý thiết kế bài tập trong sách giáo khoa
Tổng giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, ông Hoàng Lê Bách khẳng định sách giáo khoa không thiết kế để học sinh viết vào. Bài tập trong sách là do yêu cầu chuyên môn của một số môn đặc thù như Toán, tiếng Anh nên khi biên soạn các tác giả đã đưa vào dạng bài trắc nghiệm điền khuyết, lựa chọn đúng/sai, cặp đôi... Cách này nhằm tạo hứng thú học tập, giúp học sinh làm quen với các dạng bài tập theo xu thế chung của sách giáo khoa ở các nước phát triển.
"Nhiều nước như Australia, Singapore, Trung Quốc... sách giáo khoa cũng đưa các dạng bài tập. Ở Việt Nam, các sách giáo khoa như Toán 1 xuất bản giai đoạn 1976-1979, Toán 2 giai đoạn 1980-1989, Toán các năm 1990-2002 đều có các dạng câu hỏi, bài tập như trên", ông Bách dẫn chứng.
Để tránh học sinh điền trực tiếp vào sách, các tác giả đã có những dòng lưu ý. Ví dụ, sách giáo khoa Ngữ văn 7, trang 15 (hoặc Ngữ văn 9, 11) có bài điền/viết vào chỗ trống, cuối trang sách là dòng "Học sinh chép lại và làm vào vở bài tập". Bộ Giáo dục cũng chỉ đạo, hướng dẫn giáo viên nhắc nhở học sinh ý thức giữ gìn, không viết, vẽ... vào sách giáo khoa để sử dụng được lâu bền.
Theo quy trình, sau khi được Hội đồng quốc gia thẩm định thông qua và Bộ trưởng Giáo dục ký ban hành, sách giáo khoa không được chỉnh sửa nội dung nếu không được Bộ Giáo dục phê duyệt. Vì thế, Nhà xuất bản không tự ý và cũng không được phép tự ý thay đổi hoặc thiết kế thêm nội dung cho sách giáo khoa để học sinh viết vào dẫn tới phải bỏ đi sau mỗi năm học. Doanh nghiệp ngược lại còn phát động và duy trì phong trào sử dụng lại sách giáo khoa cũ.
Theo Tổng giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục, mỗi năm gần 35% sách giáo khoa cũ được học sinh sử dụng lại. Cụ thể, năm 2018 cả nước có gần 17 triệu học sinh. Theo danh mục sách giáo khoa được Bộ Giáo dục phê duyệt từ lớp 1 đến 12, trung bình mỗi học sinh cần 10,5 bản sách. Nếu tất cả sử dụng sách giáo khoa mới, số lượng cần in là khoảng 170 triệu bản.
"Tuy nhiên, năm nay lượng sách giáo khoa được phát hành là 110 triệu bản, đáp ứng nhu cầu của gần 65% học sinh. Số còn lại là các em sử dụng sách giáo khoa cũ, sách mượn từ thư viện, tủ sách dùng chung...", ông Bách nói.
Mỗi năm nhà xuất bản giáo dục xuất bản và phát hành khoảng 100 triệu bản sách giáo khoa.
Hoạt động xuất bản, phát hành sách giáo khoa "lỗ 40 tỷ đồng mỗi năm"
Trả lời nghi vấn về lợi ích nhóm khi làm sách giáo khoa, Tổng giám đốc Hoàng Lê Bách chia sẻ: "Chúng tôi làm sách giáo khoa là thực hiện nhiệm vụ chính trị được cấp trên giao, không mang lại lợi nhuận như dư luận đồn đoán. Thậm chí, mỗi năm Nhà xuất bản Giáo dục còn bị lỗ trên dưới 40 tỷ đồng từ việc in và phát hành sách giáo khoa".
Chứng minh việc kinh doanh sách giáo khoa thua lỗ, ông Bách dẫn Báo cáo Kiểm toán báo cáo tài chính các hoạt động liên quan đến quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước năm 2016 tại Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam ngày 26/1 của Kiểm toán Nhà nước. Văn bản xác nhận doanh thu sách giáo khoa năm 2015 là 656,6 tỷ đồng, kết quả kinh doanh mảng sách giáo khoa lỗ 43,8 tỷ đồng; doanh thu sách giáo khoa năm 2016 là 735,2 tỷ đồng, kết quả kinh doanh mảng sách giáo khoa lỗ 43,3 tỷ đồng
Tại báo cáo tài chính năm 2017 được kiểm toán độc lập kiểm toán số liệu doanh thu sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là 703,9 tỷ đồng, lỗ 38,14 tỷ đồng.
Lý do hoạt động xuất bản, phát hành sách giáo khoa bị lỗ, theo Tổng giám đốc Bách, chi phí đầu vào tăng cao, trong khi giá bán không thay đổi suốt 8 năm qua (từ 2011). Chi phí đầu vào của hoạt động xuất bản, phát hành sách giáo khoa gồm: nguyên nhiên vật liệu (giấy in, điện, nước, xăng dầu...), nhân công, tiền công in trả các nhà in, chi phí vận chuyển...
"Toàn bộ khoản chi này Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phải tự hạch toán, tự cân đối, không có trợ giá hoặc hỗ trợ từ ngân sách nhà nước. Doanh nghiệp phải sử dụng các nguồn thu khác để bù đắp lỗ 40 tỷ đồng mỗi năm của hoạt động xuất bản, phát hành sách giáo khoa", ông Bách cho biết.
Trước câu hỏi vì sao phải bù lỗ mà Nhà xuất bản vẫn chiết khấu phát hành sách giáo khoa, việc kinh doanh sách tham khảo lãi ra sao để bù lỗ, lãnh đạo Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hẹn "thông tin vào dịp thích hợp".
Về nghi vấn Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đưa ra mức chiết khấu rất cao cho các cơ sở giáo dục để đưa sách giáo khoa kèm nhiều sách tham khảo vào trường học, ông Bách giải thích Nhà xuất bản Giáo dục chỉ phát hành sách thông qua hệ thống công ty sách và thiết bị trường học ở mỗi tỉnh thành.
"Chúng tôi không phát hành trực tiếp tới nhà trường. Còn các doanh nghiệp đó có vì lợi nhuận mà triển khai hay không chúng tôi không thể nắm được vì không quản lý họ. Mặt khác, mảng sách tham khảo có hàng chục nhà xuất bản được làm và họ cũng tìm cách đưa vào trường học", Tổng giám đốc nói.
Trước đó ngày 19/9, tại cuộc họp của Thường vụ Quốc hội, bà Lê Thị Nga, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, đưa ra cuốn sách giáo khoa Toán lớp 1, chỉ rõ sách kết hợp cả bài tập, thực hành, học sinh lớp sau không thể dùng được. "Chúng tôi phản ánh lại ý kiến cử tri cần làm rõ vì sao mỗi năm để phí tới 100 triệu bản sách giáo khoa. Tính ra một năm mất khoảng 1.000 tỷ đồng mua sách, nhưng năm sau không dùng được", bà Nga nêu câu hỏi.
Trưởng ban Dân nguyện Nguyễn Thanh Hải chia sẻ, mỗi quyển sách giáo khoa chỉ 12-15 nghìn đồng, nhưng ảnh hưởng tới muôn nhà. "Đề nghị Bộ trưởng Giáo dục thanh tra ngay xem có hiện tượng lợi ích nhóm giữa biên soạn và nhà in không? Vì sách sử dụng một lần hay nhiều lần là do người in sách", bà nói.
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hoạt động dưới hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Bộ Giáo dục và Đào tạo là chủ sở hữu. Chức năng chính của nhà xuất bản là tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in và phát hành các loại sách giáo khoa, sách tham khảo, sách nâng cao dân trí, tạp chí, bản đồ, tranh ảnh giáo khoa... xuất bản phẩm điện tử. Đơn vị đồng thời sản xuất, cung ứng thiết bị giáo dục và đồ dùng dạy học.
60 năm từ khi thành lập (năm 1957) đến năm 2017, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị duy nhất được cấp phép xuất bản sách giáo khoa. Tuy nhiên, hiện nay có thêm một số nhà xuất bản thuộc các đại học mới được cấp phép như: Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm TP HCM, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Huế.