Theo điểm b khoản 1 Điều 23 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 ngày 30/12/2016 quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí tòa án về nghĩa vụ chịu án phí trong vụ án hình sự như sau: "Bị hại đã yêu cầu khởi tố phải chịu án phí hình sự sơ thẩm trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của bị hại, mà sau đó Tòa án tuyên bố bị cáo không có tội hoặc vụ án bị đình chỉ do người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự".
Như vậy, bị hại phải chịu án phí vụ án hình sự trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của bị hại mà sau đó, tòa án tuyên bố bị cáo không có tội hoặc vụ án bị đình chỉ do người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu.
Trong trường hợp bị hại khởi tố đúng, không rút yêu cầu khởi tố và người bị khởi tố bị Tòa án tuyên có tội thì người có yêu cầu khởi tố không phải chịu án phí đối với việc tố giác ban đầu.
Pháp luật hiện hành không quy định trường hợp người có đơn tố giác hành vi phạm tội gửi đến cơ quan điều tra có thẩm quyền thì phải nộp lệ phí. Nếu việc tố giác là đúng, vụ án được khởi tố, người bị tố giác bị khởi tố bị can và sau đó bị Tòa án kết án (về tội bị tố giác) thì bị hại cũng không phải nộp án phí.
Trong trường hợp tố giác sai sự thật, tùy thuộc vào từng trường hợp mà người tố giác có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, cụ thể:
Xử phạt hành chính:
Việc xử lý hành vi tố giác, báo tin về tội phạm sai sự thật được quy định tại Điều 9 Pháp lệnh số 02/2022/UBTVQH15 xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng cụ thể như sau:
1. Phạt tiền từ 1.000.000 đến 5.000.000 đồng với hành vi cố ý tố giác, báo tin về tội phạm sai sự thật.
2. Phạt tiền từ 5.000.000 đến 15.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này:
a) Cố ý tố giác, báo tin về tội phạm sai sự thật làm ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan, người có thẩm quyền;
b) Lôi kéo, xúi giục, lừa dối, mua chuộc, đe dọa hoặc sử dụng vũ lực buộc người khác tố giác, báo tin về tội phạm sai sự thật.
3. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với luật sư thực hiện hành vi quy định tại khoản 2 Điều này.
4. Hình thức xử phạt bổ sung:
Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đối với hành vi quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều này."
Theo quy định trên, người có hành vi tố giác, báo tin tội phạm sai sự thật có thể bị phạt tiền từ 01 đến tối đa là 30 triệu đồng và bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính.
Truy cứu trách nhiệm hình sự:
Điều 156 Bộ luật hình sự 2015 về tội vu khống thì đối với hành vi "bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có thẩm quyền", người có hành vi vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy thuộc vào tính chất nặng nhẹ của vụ việc.
Đối với việc khen thưởng: Hiện nay pháp luật chưa có quy định về việc khen thưởng đối với việc tố giác đúng trong vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Luật sư Phạm Thanh Bình
Công ty Luật Bảo Ngọc, Hà Nội