Ông Trần Hồng Quân. Ảnh: P.T. |
- Người ta đang nói nhiều đến đổi mới giáo dục ĐH, theo quan điểm của ông vấn đề cần đổi mới đầu tiên là gì?
- Vấn đề đầu tiên và cũng là cốt lõi là hệ thống điều hành giáo dục phải đổi mới tư duy. Tôi đã nói trên báo chí là cơ chế quản lý giáo dục hiện nay chưa tương thích với cơ chế quản lý kinh tế xã hội của đất nước. Nói một cách hình ảnh là bóng dáng của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp ở ngành giáo dục mạnh mẽ nhất so với các ngành khác.
Nếu mạnh dạn giao quyền tự chủ lớn cho các trường khi đó các trường sẽ chủ động sáng tạo. Tôi lấy ví dụ về chương trình khung. Nói một cách công bằng chương trình khung, bắt đầu từ lúc tôi là thứ trưởng phụ trách chuyên môn, cũng có tác dụng nhất định. Tuy nhiên, làm một thời gian, tôi nhận thấy làm chương trình khung cực kỳ khó khăn, 3-5 năm mói xong một chương trình khung. Đến lúc hoàn thành xong thì nó đã lạc hậu rồi.
Sau này, tôi không hoan nghênh chương trình khung nữa. Các trường đã trưởng thành rồi, không nhất thiết phải vạch đường cho họ, tạo hành lang quá hẹp, khiến họ không có điều kiện sáng tạo.
- Nhưng thưa ông, vấn đề xoá bỏ bộ chủ quản, phân cấp cho các trường, Bộ GD&ĐT cũng đang triển khai?
- Gần đây chúng ta mới thấy Bộ GD&ĐT đưa ra vấn đề này nhưng cách làm của Bộ là cái gì cũng lâu. Tất cả những mục tiêu chiến lược đều đưa ra thời gian thực hiện 2009, 2010... mà thực ra để thực hiện những việc đó không lâu lắm đâu. Trong khi đó, xây dựng ĐH đẳng cấp quốc tế thì Bộ lại nghĩ rằng trong hai năm có thể tuyển sinh. Cái đó thì có “thánh” mới làm được.
- Ông cho rằng, cần có một cuộc cách mạng về tư duy. Nhưng khi năng lực của các trường không đồng đều, nếu trao quyền tự chủ một cách toàn diện thì tính khả thi và hiệu quả đến đâu?
- Như tôi đã nói về việc bỏ chương trình khung. Tôi chắc chắn rằng nhiều trường không đủ khả năng tự làm chương trình, nhưng họ sẽ biết cách làm thế nào để có được chương trình đó như mời chuyên gia, lấy chương trình tiên tiến của trường khác... Cái quan trọng nhất là cuộc sống buộc họ phải vươn lên, buộc phải tìm cách nào tốt nhất, chứ không thể bị đóng trong một cái khung cứng chương trình của Bộ. Mà có khi cái khung đó đã lạc hậu, không ai chịu trách nhiệm.
- Ai cũng thấy sự bất hợp lý trong việc giao chỉ tiêu tuyển sinh. Nhưng nếu để cho các trường tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh, có thể sẽ dẫn tới tình trạng chạy theo số lượng đào tạo. Ông nghĩ sao?
- Việc giao chỉ tiêu hiện nay mang dáng dấp của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp. Chỉ tiêu tuyển sinh phải lấy cơ sở từ nhu cầu thị trường lao động, dự báo nhu cầu tương lai, cộng với nguyện vọng học tập của quần chúng. Các trường hiểu rõ nhất vấn đề này, phải để cho họ quyết định.
Bộ GD&ĐT khi đó chỉ xem xét quy mô, năng lực đào tạo. Về cơ bản cho phép các anh đào tạo nhưng khống chế chất lượng đầu ra. Sau một thời gian thấy anh đào tạo kém, không đáng cấp bằng ĐH nữa Bộ GD&ĐT có thể tước quyền cấp bằng. Cái đó trong tay quản lý nhà nước. Tôi cho rằng, cần phải định lại khái niệm quản lý nhà nước, đôi khi mình can thiệp sâu, cản trở ghê gớm sự phát triển của hệ thống.
- Khi bỏ cách giao chỉ tiêu áp đặt, ông dự đoán quy mô đào tạo ĐH sẽ như thế nào?
- Tôi đoán là quy mô sẽ tăng lên. Cái đó buộc hệ thống quản lý giáo dục phải kiểm tra kiểm soát, đánh giá chất lượng. Trong tư tưởng quản lý, nếu chúng ta nghĩ rằng kiểm soát được thì cho mở, không được thì thôi, kiểm soát đến đâu cho mở đến đó là không đúng. Chúng ta không thể dựa vào năng lực của mình mà kìm hãm sự phát triển của đất nước.
- Theo lộ trình của Bộ GD&ĐT, đề án thay đổi cách giao chỉ tiêu tuyển sinh sẽ thực hiện vào năm 2008. Ông đánh giá thế nào về lộ trình này?
- Tôi lấy làm tiếc, chúng ta có thể xoá bỏ cách giao chỉ tiêu được ngay thôi, làm sao lại phải kéo dài ra. Không có lý do gì để kéo dài cả.
- Việc giao chỉ tiêu tuyển sinh tồn tại từ hàng chục năm nay. Khi còn giữ cương vị Bộ trưởng GD&ĐT, tại sao ông không thay đổi?
- Thời tôi làm Bộ trưởng việc giao chỉ tiêu còn khắt khe hơn bây giờ. Nhưng ngày xưa là nền kinh tế tập trung, dứt khoát là phải giao chỉ tiêu đào tạo. Việc giao chỉ tiêu là rơi rớt lại.
- Hiện nay, phương án thi đại học "3 chung" đang được Bộ GD&ĐT đánh giá là ưu điểm. Tại sao ông lại đề nghị dỡ bỏ?
- Sau khi phương án "3 chung" bắt đầu tôi đã nói ngay cái này không đúng. Sau 5 năm không có sự chỉ đạo, lại còn thêm quy định điểm sàn. Ttuyển sinh là một khâu trong quá trình đào tạo, phải giao cho các trường quyết định một năm tuyển mấy lần, bằng những môn gì.
- Những người làm giáo dục hiện nay thường than phiền rằng "phê phán thì dễ, làm mới thấy khó". Tại thời điểm còn làm Bộ trưởng GD&ĐT, những quan điểm đổi mới giáo dục mà ông vừa nói đã được thực hiện đến đâu?
- Có người có thể đặt vấn đề, bây giờ anh nghỉ rồi nên mới có tư duy mạnh mẽ thế, chứ ngày xưa anh có tư duy theo hướng này không? Tôi khẳng định rằng, luồng tư duy của tôi không có thay đổi. Bộ GD&ĐT thời của tôi đã đề ra quy chế trường ĐH Tư thục rất sớm, năm 1993, nhưng sau đó không được thực hiện. Sau đó Bộ ký quy chế tạm thời trường dân lập.
Nếu so vào đúng thời điểm tôi làm Bộ trưởng thì cũng đầy rẫy công việc của các trường Bộ GD&ĐT can thiệp vào, nhưng là theo xu hướng bỏ dần. Hiện nay, bóng dáng của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, sự trì trệ đang đậm nét nhất trong ngành GD&ĐT. Ngược lại, những điều tốt đẹp của thời kỳ tồn tại cơ chế đó lại không còn bao nhiêu. Thật bất hạnh nếu để sự trì trệ của cơ chế cũ cộng hưởng với mặt trái tiêu cực của cơ chế mới.
Việt Anh thực hiện