Sau khi lên ngôi, vua Gia Long thiết lập luật pháp một cách chặt chẽ, trong đó có cả luật xử phạt người dân lấn chiếm đường phố làm nhà ở hay làm vườn trồng cây.
Tượng vua Minh Mạng chạm khắc từ gỗ trầm hương được con cháu thờ tự. Ảnh: Võ Thạnh.
Theo sách Khâm định Đại nam Hội điển sự lệ, vua Gia Long năm thứ 12 đã ban sắc dụ, các đường công trong kinh thành và bên trong, bên ngoài chân thành đều không được đào bậy, ai làm trái bị xử đánh 30 roi, bắt lắp phẳng lại. Xung quanh ngoài kinh thành, từ chân thành bao ngoài đến chân thành trong, người nào thả rông trâu bò ăn cỏ thì bị xử đánh 30 roi, nếu để trâu bò chạy lên cửa thành người chăn bị xử đánh 50 roi. Người lính coi giữ thành bị phạt 30 roi.
Người dân nếu để trâu bò chạy vào trong thành, quân lính nào bắt được sẽ đem mổ thịt. Người ấy sẽ bị xử tội, sung vào làm hỏa đầu ở vệ quân. Viên chức quân lính coi giữ địa phận thành bao ngoài và giữ cửa thành, đều xử đánh 50 roi.
Cửa Thượng Tứ, một trong các cửa ra vào Kinh thành Huế. Ảnh: Võ Thạnh.
Vua Gia Long năm thứ 17 ban chỉ dụ quy định, bốn mặt ngoài kinh thành, từ chân thành bao ngoài cho đến chân thành trong, không được dựng làm liều quán. Ai vi phạm thì xử đánh 50 roi, bắt phải dỡ bỏ đi. Riêng có các quân, dân nào canh giữ các cầu thì cho phép làm một cái lều nhỏ gần đấy để tiện việc canh giữ.
Đến thời Minh Mạng, nhà vua quy định rất rõ việc xử phạt những người cố tình lấn chiếm đường, hè phố.
Vào năm thứ 8 trị vì, trước thực trạng bên trong kinh thành, các phủ đệ và dinh thự các sở, ở đường phố bên ngoài tường bao quanh, có nhiều người thuộc viên và quân dân dựng làm nhà tranh bám vào xung quanh tường để ở rất hỗn tạp, vua Minh Mạng đã ban chỉ dụ giao cho đề đốc kinh thành và nha môn phủ Thừa Thiên đến tra xét bắt dỡ bỏ đi.
Sau đó, vua quy định, người nào còn dám làm nhà hỗn tạp như thế nữa sẽ bị xử phạt 100 trượng, đóng gông bêu một tháng. Phủ đệ, dinh thự, sở nào mà không biết cấm ngăn, nếu là hoàng thân thì bắt tội viên trưởng sư, còn các quan viên khác thì xử giảm ba bậc.
Viên đề đốc và phủ Thừa Thiên không biết khám xét ra mà thi hành thì viên dịch nào đi tra khám phải xử phạt 80 trượng. Viên đề đốc và phủ doãn, phủ thừa đều phải phạt lương 6 tháng.