Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ ngày 8/9 đưa ra bốn tiêu chí chấm giải Phim xuất sắc, gồm: A dành cho diễn viên và nội dung phim, B đề cập đến nhà sản xuất, đạo diễn, giám sát kỹ xảo, âm thanh, ánh sáng và người làm tạo hình nhân vật như thợ trang điểm, tạo mẫu tóc. Tiêu chí C dành cho thực tập sinh trong đoàn phim, D là về người phát hành. Để được tranh giải, tác phẩm phải đáp ứng hai trong bốn tiêu chí. Bộ tiêu chí có hiệu lực vào Oscar lần 96 (năm 2024), là điều kiện phụ đánh giá các đề cử giải năm 2022 - 2023. Các tác phẩm tranh Oscar 2021 sẽ không bị ảnh hưởng.
Cụ thể, 30 % diễn viên, tình tiết phim phải có hai trong bốn phân loại: phụ nữ, LGBTQ+, người từ nhiều sắc tộc và người khuyết tật. Ngoài ra, ít nhất một trong diễn viên chính hoặc thứ chính phải là người châu Á, gốc Phi, Trung Đông hay thuộc các dân tộc thiểu số. Đội ngũ sản xuất phim cũng phải đáp ứng yêu cầu này.
Theo Newyorktimes, bộ tiêu chí (Academy Inclusion Standards) là bước khởi đầu trong chiến dịch Academy Aperture 2025 - thúc đẩy sự đa dạng giới, sắc tộc trong ngành công nghiệp điện ảnh.
Đạo diễn Bong Joon Ho của phim "Parasite" (2019). Ông là người Hàn đầu tiên thắng giải Đạo diễn xuất sắc trong Oscar lần 92. Tac phẩm cũng đoạt giải Phim xuất sắc. Ảnh: Richard Shotwell.
Theo Times, Oscar đưa ra tiêu chí mới về đa dạng sắc tộc, giới tính nhằm xoa dịu tranh cãi về cách chấm giải trước đây. Vào năm 2015, đề cử diễn viên xuất sắc đều là người da trắng, mặc dù có phim về người da màu - Selma (tranh giải Phim hay nhất). Sau đó, Oscar bị tẩy chay, nữ luật sư April Reign lập ra hastag #OscarsSoWhite, tạo diễn đàn cho khán giả góp tiếng nói bất bình. Viện Hàn lâm vì vậy đưa ra mục tiêu tăng gấp đôi số thành viên là phụ nữ, người thuộc các chủng tộc ít người vào năm 2016.
Hồi tháng 6, viện mời 819 nghệ sĩ từ 68 quốc gia làm thành viên, trong đó, có phân nửa là phụ nữ. Nhưng kết quả không như mong đợi, số người da màu, phụ nữ chiếm ít - chỉ một phần ba trong ban chấm giải. Vox cho rằng trong năm 2020, nhiều phim về chủng tộc, giới tính không được chú ý đến, mặc dù lần đầu tiên có phim không nói tiếng Anh - Parasite - đoạt giải Phim xuất sắc. Vì thế, tiêu chuẩn mới lập ra để tăng sự đa dạng dân tộc, giới tính trên màn ảnh và nhấn mạnh tầm quan trọng của phụ nữ trong lĩnh vực điện ảnh.
Theo trang web của Viện Hàn lâm, Academy Inclusion Standards thể hiện nỗ lực của Oscar - mở rộng tầm nhìn, nhìn nhận những tài năng chưa được khám phá. Ban tổ chức không áp đặt cách làm phim mà định nghĩa lại Phim xuất sắc là như thế nào. Với bốn tiêu chí, Oscar khẳng định giải thưởng này là công sức của một tập thể, không phải của riêng đạo diễn. Nhà sản xuất DeVon Franklin và chủ tịch hãng phim Paramount Pictures - Jim Gianopulos chịu trách nhiệm thực hiện tiêu chuẩn trong một năm. Ban tổ chức học hỏi từ giải thưởng của Viện phim Anh BAFTA - tiên phong đề ra tiêu chí về đa dạng chủng tộc trên phim ảnh.
Time nhận định loạt tiêu chí mới sẽ khuyến khích người làm phim tự tin thể hiện tiếng nói. Nhà sản xuất Axel Kuschevatzky đánh giá phim nước ngoài có cơ hội tranh giải cao hơn, giúp Oscar sẽ thu hút khán giả bên ngoài lãnh thổ nước Mỹ. Có Viện Hàn lâm ủng hộ, người đầu tư sẽ có lòng tin vào những tác phẩm độc lập, khai thác chủ đề gai góc, nhạy cảm. Trên Twitter, April Reign - lãnh đạo phong trào phản đối Oscar năm 2015 - viết: "Đây là chiến thắng của những người yếu thế, chưa được trân trọng. Chúng ta đã chiến thắng nhờ sự đồng lòng của các bạn với hastag #OscarsSoWhite".
Mặt khác, Time cũng cho rằng quy định chấm giải mới của Oscar có phần lỏng lẻo. Trong tương lai, những bộ phim chỉ cần quan tâm tiêu chí nhân sự là B,C,D. Ví dụ phim The Two Popes có hai diễn viên chính, toàn bộ đạo diễn, quay phim là người da trắng - không đáp ứng tiêu chí A, nhưng có đủ phụ nữ tham gia sản xuất và phát hành phim - phù hợp tiêu chí B và D. Vì thế, bộ tiêu chuẩn không thật sự kiểm soát nội dung hay tạo áp lực cho những nhà làm phim ở Hollywood - đế chế phim ảnh của thế giới - tham gia làm phim đa sắc tộc, giới tính.
Viện Hàn lâm cũng chưa quan tâm nội dung được triển khai như thế nào, liệu tác phẩm có tiếp cận sai lệch hình tượng người dân tộc, da màu. Maggie Hennefeld - giảng viên truyền thông ở đại học Minnesota nói: "Tiêu chuẩn mới chỉ là chiêu trò để xoa dịu dư luận vì không chặt chẽ, gây ra phiền phức bên lề".
Phim "The two popes". Diễn viên chính Jonathan Pryce, Anthony Hopkins, đạo diễn Fernando Meirelles, biên kịch Anthony McCarten là người da trắng. Ảnh: TIFF.
Khi suy xét đến tiêu chuẩn B, nhà sản xuất kỳ cựu Karin Chien chỉ ra điểm không hợp lý. Số lượng nữ - nam trong đoàn phim làm về âm thanh, giám sát kỷ xảo, dựng phim không cân bằng, tuy nhiên, khi đánh giá về lĩnh vực tạo hình, trang điểm, số nữ đã đủ đáp ứng tiêu chí này. Variety cũng cho rằng bộ tiêu chí không tạo ra thay đổi. Người sáng lập nhóm nghiên cứu, điều tra sự đa dạng trong điện ảnh ở đại học USC Annenberg - Stacy L. Smith - cho rằng các tiêu chí đề ra có phần thừa. Bởi, theo số liệu của USC, 95 trong 100 phim doanh thu cao năm 2019 đạt đủ tiêu chí A, năm 2018 có 71 phim đạt tiêu chí B.
Tuy vậy,, bộ tiêu chuẩn bị xem là sẽ vô tình loại những ứng cử viên sáng giá. Theo trang QueenJournals, nếu xét theo tiêu chí mới, đề cử hạng mục Phim xuất sắc các năm qua như The Irishman, 1917, The Two Popes, Joker và La La Land sẽ không đạt chuẩn. Ngoài ra, vì nghĩ đến quy định tranh giải mới, một số đạo diễn có thể áp lực, giới hạn sự sáng tạo.
Quỳnh Quyên