Năm 2009, Dương Nguyễn Hồng Nhung nhận được học bổng đại học tại University of Oklahoma (Mỹ). Cô gái sinh năm 1990 lên đường du học chuyên ngành kỹ thuật hóa học, sau đó là học lên thạc sĩ rồi tiến sĩ cũng tại trường này. Sau gần 10 năm học tập ở Mỹ, năm 2018, Nhung trở về Việt Nam với dự định nghỉ ngơi ít ngày trước khi bước vào chặng đường mới. Thời điểm này, cô được mời ở lại trường để tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy.
Khi về Việt Nam, cô quyết định ở lại. "Hướng nghiên cứu của tôi là các sản phẩm thảo mộc, tự nhiên. Tôi nhận thấy ở Việt Nam có điều kiện tốt hơn để thực hiện đam mê của mình", Nhung nói.
Giữa năm 2019, TS Dương Nguyễn Hồng Nhung có ý tưởng làm thuốc trừ sâu sinh học từ cây xoan Ấn Độ. "Ý tưởng bắt đầu từ chính câu chuyện của mẹ tôi, khi hàng ngày phải ngâm rau cả tiếng đồng hồ, ăn trái cây gì cũng phải gọt vỏ", Nhung nói và cho biết mẹ cô bị ám ảnh chất hóa học độc hại và ảnh hưởng của chúng lên sức khỏe của bản thân và gia đình.
Dương Nguyễn Hồng Nhung về Việt Nam để thực hiện đam mê hóa học. Ảnh: NVCC
Tìm hiểu về tình trạng lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật ở Việt Nam, Nhung giật mình thấy người dân sử dụng quá nhiều thuốc trừ sâu mà ít quan tâm đến tác hại của nó. Cô muốn góp phần thay đổi và có ý tưởng dùng cây xoan để tạo thuốc trừ sâu sinh học. Chia sẻ với các nhà khoa học từ Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia TP HCM, Đại học Ngoài thương Hà Nội... Nhung nhận được sự đồng tình, hợp tác nghiên cứu.
TS Nhung cho biết, neem là một loại cây có tính kháng sâu hại cao, được rất nhiều đơn vị khai thác sản xuất thuốc bảo vệ thực vật. Vấn đề của nhóm là phải tạo ra sự khác biệt, chọn hướng đi chưa ai làm.
Nhóm nghiên cứu đã sử dụng hạt để ép lấy dầu neem và đưa vào nhũ hóa để giúp dầu tan trong nước. Quá trình nhũ hóa này, nhóm sử dụng nhiều công đoạn khác nhau, trong đó có đưa năng lượng sóng siêu âm vào để phá vỡ sự liên kết của các hạt dầu, hình thành kích thước nano từ 1-100 nanomet. Để tránh các hạt nano này dính vào nhau, nhóm đưa dung dịch về làm bền ở kích thước nano.
Các chất nhũ hóa được nhóm đưa vào có thành phần tự nhiên như dầu thực vật từ các loại cây, hạt, quả bồ hòn. Chất nhũ hóa có tác dụng bọc các hạt nano neem, tạo ra tính thẩm thấu cao, hoạt tính sinh học tăng hơn, tác dụng trừ sâu tốt hơn.
Phun thử nghiệm trên diện tích trồng chè hơn 1000 m2 ở Bắc Giang cho thấy, chế phẩm diệt hiệu quả rầy xanh và nhện đỏ vào mùa đông, diệt bọ cánh to và bọ trĩ vào mùa hè. Giá thành khi sử dụng chế phẩm này khoảng 350.000 - 400.000 đồng/lít, tương đương với các loại thuốc trừ sâu sinh học khác trên thị trường, và rẻ hơn khoảng 3 lần so với chế phẩm trừ sâu sinh học neem có trên thị trường.
Khi triển khai trên thực tế TS Nhung cho biết, thuốc trừ sâu sinh học vẫn còn những điểm yếu như cần nhiều thời gian hơn để đạt hiệu quả và kém bền hơn so với thuốc hóa học. "Nhưng điểm yếu cũng là điểm mạnh, khi thuốc không tồn tại lâu trong môi trường, không tích tụ vào đất, nước, do đó không gây ô nhiễm", TS Nhung nói.
ThS Bùi Thị Hồng Hà, Trung tâm Nông nghiệp hữu cơ, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đánh giá, nanoneem là dự án có nhiều ưu điểm. Hiện, nguyên liệu dầu neem trong nước không nhiều, ít doanh nghiệp sản xuất vì đặc tính của quả neem là không chín cùng lúc, không có mùa vụ thu hoạch. Quả rụng xuống phải được nhặt ngay mới thu hoạch được dầu. Từ nguyên liệu dầu neem thô hạn chế, việc điều chế dầu neem dạng nano sẽ giúp người nông dân sử dụng ít dầu hơn gấp 10 lần trên một diện tích mà tác dụng phòng trừ sâu bệnh vẫn đảm bảo.
Trong khi dầu neem thô có mùi cực khó chịu, có thể gây nôn, mùi nanoneem có mùi thơm dễ chịu. Nanoneem có thể ứng dụng ở các loại cây trồng gồm cây ăn quả, cây rau, cây lúa, ngô... Tuy nhiên, nhược điểm của nanoneem theo ThS Bùi Thị Hồng Hà là không bảo quản được lâu. Sau 6 tháng, nanoneem sẽ bị suy giảm tính chất.
Theo TS Nhung, hiện nhóm nghiên cứu đã nhận được đơn đặt hàng sản xuất, hy vọng năm 2021 sản phẩm sẽ có mặt trên thị trường. Khi đó, nhóm sẽ tập trung cải tiến công nghệ để sản xuất ở quy mô lớn, phục vụ thị trường vì một nền nông nghiệp xanh.
Dự án Nanoneem vừa giành giải nhất cuộc thi "Sáng tạo kinh doanh xã hội năm 2021" (Social Business Creation - SBC) trị giá 30.000 CAD và 4.200 CAD học bổng từ MOSAIC Summer School. Cuộc thi do trường Đại học HEC Montréal Canada và Giáo sư Muhammad Yunus - người từng đoạt giải Nobel Hòa bình 2006 - khởi xướng.