"Cả hai nước đều tự hào về nỗ lực vượt qua quá khứ sóng gió, cũng như cam kết tạo dựng di sản tốt đẹp hơn cho thế hệ sau. Đó là di sản của hòa bình, cơ hội hợp tác và hữu nghị", thượng nghị sĩ Jeff Merkley phát biểu sau lễ ký kết hợp tác giữa Cơ quan Phát triển Mỹ (USAID) với Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh ở TP HCM ngày 10/4.
Đoàn nghị sĩ Mỹ do thượng nghị sĩ Merkley dẫn đầu trước đó thăm Công viên Hòa bình tại Đồng Nai, nằm trong dự án xử lý đất nhiễm dioxin ở sân bay Biên Hòa. Đây là một phần trong loạt hoạt động tại Việt Nam của đoàn nhằm thúc đẩy nỗ lực khắc phục hậu quả chiến tranh và tăng cường quan hệ song phương.
Theo thỏa thuận vừa được ký kết, Viện Hòa Bình Mỹ sẽ phối hợp cùng Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh thiết kế phòng trưng bày mới, tập trung giới thiệu về nỗ lực hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh và những bước tiến trong quan hệ song phương. Phòng trưng bày dự kiến mở cửa năm 2025, kỷ niệm 30 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao Việt Nam - Mỹ và 50 năm chiến tranh kết thúc.
"Các lãnh đạo Việt Nam luôn nhấn mạnh hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh là cơ sở quan trọng trong quan hệ Việt - Mỹ. Những nỗ lực thời gian qua cho thấy quốc hội Mỹ cũng như các cơ quan chính phủ như Bộ Ngoại giao hay Bộ Quốc phòng sẽ tiếp tục đẩy mạnh hỗ trợ cho Việt Nam trong lĩnh vực này", Andrew Wells-Dang, chuyên viên cấp cao tại Trung tâm châu Á thuộc Viện Hòa bình Mỹ, trả lời VnExpress sau chuyến thăm của đoàn nghị sĩ Mỹ.
Wells-Dang đánh giá thông điệp tăng cường hợp tác và hỗ trợ khắc phục hậu quả chiến tranh đã được thể hiện rõ trong chuyến thăm Việt Nam của phái đoàn nghị sĩ Mỹ do ông Merkley dẫn đầu.
Ông cho rằng chuyến thăm là cơ hội tốt để quốc hội Mỹ có cái nhìn cụ thể hơn về kết quả và tiến độ các dự án hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh, hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của vấn đề này trong quan hệ song phương.
Các nội dung về phối hợp giải quyết hậu quả, vấn đề tồn đọng sau chiến tranh luôn được đề cập ở những buổi gặp giữa lãnh đạo Việt Nam và phái đoàn quốc hội Mỹ.
Trong buổi tiếp ngày 8/4 ở Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính chia sẻ mong muốn quốc hội Mỹ dành thêm nguồn lực và ngân sách hỗ trợ Việt Nam để thúc đẩy hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh và ứng phó biến đổi khí hậu, tiếp tục ủng hộ hợp tác giữa hai nước trong các lĩnh vực quan trọng.
Thông điệp tương tự cũng được nhắc đến khi Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tiếp thượng nghị sĩ Merkley cùng các nghị sĩ Mỹ, cũng như tại buổi tiếp xã giao giữa đại tướng Phan Văn Giang, Bộ trưởng Quốc phòng, và phái đoàn.
Trong chuyến thăm, phái đoàn nghị sĩ Mỹ tái cam kết duy trì những chương trình hợp tác giữa hai nước, bao gồm hỗ trợ người khuyết tật, rà phá bom mìn, xử lý dioxin tại nhiều địa bàn, hỗ trợ phân tích dữ liệu và ADN để xác định danh tính hài cốt liệt sĩ và trao trả cho các gia đình Việt Nam.
Andrew Wells-Dang đánh giá cao nỗ lực mở rộng chương trình hợp tác Việt - Mỹ về tìm kiếm hài cốt, xác định danh tính bộ đội Việt Nam mất tích trong chiến tranh được thể hiện qua chuyến thăm. Thượng nghị sĩ Merkley khi gặp đại tướng Phan Văn Giang đã trao tặng Bộ Quốc phòng bộ tài liệu về bộ đội Việt Nam mất tích, mất tin trong chiến tranh.
Theo ông, hợp tác của Mỹ có ý nghĩa thiết thực vào thời điểm này vì các nỗ lực tìm kiếm hài cốt liệt sĩ đang gặp nhiều thách thức, như số lượng bộ đội Việt Nam mất tích lẫn số hài cốt chưa xác định được danh tính rất lớn, hài cốt liệt sĩ phân hủy theo thời gian, còn người thân trực tiếp và người cùng thế hệ với liệt sĩ mất tích không còn nhiều để hỗ trợ xác minh thông tin.
"Dự án tìm kiếm bộ đội Việt Nam mất tích trong chiến tranh, được triển khai trong hai năm qua tận dụng công nghệ ADN hiện đại để giải quyết khó khăn trong xác định danh tính liệt sĩ, chính là bước tiến mới trong hợp tác song phương", chuyên gia của Viện Hòa bình Mỹ nhận định.
Ngoài nỗ lực tìm kiếm hài cốt, Việt Nam và Mỹ còn tăng cường hợp tác trong lĩnh vực khắc phục hậu quả bom mìn và chất độc hóa học sau chiến tranh.
Việt - Mỹ ký bản ghi nhớ đầu tiên về hợp tác khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh tại Hà Nội vào tháng 12/2013. Trong chuyến thăm Việt Nam hồi tháng 9/2022, Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Bonnie Jenkins cho biết nước này đã hỗ trợ tổng cộng 200 triệu USD cho hoạt động rà phá bom mìn tại Việt Nam.
USAID hồi tháng 3 công bố tài trợ thêm 73 triệu USD làm sạch dioxin tại sân bay Biên Hòa và bàn giao 30.000 m2 đất đã xử lý sạch dioxin ở phía tây nam sân bay cho Bộ Quốc phòng. Dự án tại sân bay Biên Hòa có quy mô gấp gần 4 lần so với dự án xử lý dioxin tại sân bay Đà Nẵng, đã hoàn thành vào năm 2018.
Theo chuyên gia Wells-Dang, phòng trưng bày mới tại Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh sẽ là sự ghi nhận xứng đáng nỗ lực từ chính phủ và nhân dân hai nước, trong đó có nhiều tình nguyện viên Việt Nam và cựu binh Mỹ, đối với hoạt động khắc phục hậu quả chiến tranh.
"Bảo tàng là nơi nêu bật những vết thương mà cuộc chiến đã để lại. Dự án phòng trưng bày mới sẽ giúp truyền tải thêm câu chuyện đầy sức mạnh về hợp tác hàn gắn vết thương chiến tranh giữa Việt Nam và Mỹ", thượng nghị sĩ Merkley chia sẻ.
Thanh Danh