Giới chuyên gia nhận định, hiện gần như không thuật toán AI nào toàn diện hơn mạng xã hội video ngắn TikTok. Nó có thể giúp người dùng giải toả tổn thương thời thơ ấu, thậm chí khám phá giới tính thật. Trong khi Facebook yêu cầu người dùng xây dựng cả một trang hồ sơ và cung cấp thông tin cá nhân để làm được điều đó, TikTok chỉ cần thuật toán.
"TikTok như thể đọc tâm hồn bạn. Nó giống kiểu tiên tri kỹ thuật số thần thánh khó có thể gọi tên chính xác. Thuật toán này có thể khám phá từng lớp tâm trí của bạn, có những thứ bạn thậm chí chưa từng biết đến", Mashable viết.
Một phụ nữ ở Bangalore, Ấn Độ đang dùng TikTok. Ảnh: AFP
Thành công của TikTok nằm ở thuật toán đề xuất nội dung For You, giúp luôn đổi mới trang chủ để người dùng không thấy nhàm chán. Hầu hết người dùng bị cuốn vào các video hướng dẫn làm vườn, nấu ăn nhưng cũng có không ít người đắm chìm trong những video liên quan đến hội chứng tự kỷ hoặc các vấn đề về thần kinh. Chẳng hạn, từ khóa #mentalhealth (sức khoẻ tâm thần) thu hút được gần 21 tỷ lượt xem trên nền tảng này. Thông tin nghe có vẻ không mấy nghiêm trọng cho đến khi các nhà khoa học phát hiện ra rất nhiều nội dung giả tâm thần đang được lưu hành trên nền tảng.
Tạp chí Wired dẫn lời giáo sư tâm lý học Inna Kanevsky: "Người dùng có vẻ được thuật toán TikTok chẩn đoán về hội chứng tâm lý. Đó là điều đáng lo ngại về cách AI có thể thay đổi cuộc sống con người. Thuật toán không chỉ dừng lại ở việc dự đoán mà còn tiến xa hơn đến việc tạo các ma trận thông tin bao quanh người dùng".
AI của Amazon hay Netflix cũng được thiết kế để đoán người dùng muốn xem gì tiếp theo, từ đó gợi ý nội dung phù hợp. Tuy nhiên, TikTok lại hoạt động như thể nó sẽ định nghĩa cho người dùng biết họ là ai.
Các dự đoán về người dùng của TikTok là kết quả của một loạt các bước lặp đi lặp lại. Theo tìm hiểu của Wall Street Journal, khi ai đó lập tài khoản mới, thuật toán sẽ nhắm mục tiêu và hiển thị cho họ hàng loạt video phổ biến được thiết kế để kiểm tra phản ứng với các loại nội dung khác nhau, từ điệu nhảy đang được lan truyền đến video sửa chữa nhà cửa. Chỉ trong khoảng hai giờ đồng hồ, thuật toán có thể phác hoạ được chân dung của người dùng trên nền tảng cùng những mối quan tâm của họ.
John Bargh, giáo sư tâm lý học và khoa học nhận thức tại Đại học Yale, cho biết phép toán này là một sự bắt chước kỳ lạ của việc học thống kê. Nó khiến tâm trí con người tiếp thu kiến thức mới một cách vô thức chỉ đơn giản bằng cách tiếp nhận các mô hình của thế giới xung quanh.
Đáng lo ngại hơn, TikTok thậm chí còn biết cả những bí mật thầm kín nhất mà người dùng còn chưa khám phá ra.
"Các thuật toán biết tôi là người song tính trước khi tôi hoàn toàn sống thật với giới tính của mình", một người có tên Joho nói với Mashable. Người này cho rằng quyết định sống thật với giới tính của mình bị tác động bởi thuật toán trên TikTok.
Nhưng động cơ cuối cùng của AI không phải là phân tích tâm lý người dùng. TikTok muốn thông qua các dữ kiện đó để kiếm tiền. Johannes Eichstaedt, nhà khoa học tại Viện Stanford, cho biết thuật toán "đang cố gắng làm cho bạn thấy mình đặc biệt so với người dùng khác và nó sẽ kiếm tiền từ đó".
Theo ông, AI của TikTok nguy hiểm đến mức người dùng nền tảng này chỉ như đang tham gia vào một canh bạc. Nếu may mắn, nó sẽ gợi ý cho họ những nội dung thay đổi bản thân theo chiều hướng tích cực. Nếu không, nó có thể dẫn dắt ai đó vào một thế giới mới dưới danh nghĩa "khám phá bản thân". Đó có thể là những định kiến, mong muốn thầm kín và xu hướng tâm lý. Tuy nhiên, để thực sự biết bản thân là ai, con người cần lắng nghe chính mình và trải qua nhiều lớp lang cảm xúc, quy ước xã hội chứ không phải dựa vào những những dẫn dắt trên mạng xã hội.
Thuật toán TikTok hoạt động cụ thể ra sao vẫn còn là điều bí ẩn. Tuy nhiên, năm 2020, mạng xã hội này tiết lộ công cụ gợi ý nội dung của họ được phát triển dựa trên ba yếu tố: tương tác của người dùng trên ứng dụng, các yếu tố trong video mà người dùng xem (như âm thanh, hashtag) và bối cảnh liên quan tới người dùng (như họ có xu hướng chọn ngôn ngữ gì, ở nước nào, loại thiết bị đang sử dụng).
"Trên những ứng dụng khác, nhiều người có thể xem một số video nổi bật giống nhau, nhưng dữ liệu do For You đề xuất với mỗi người là duy nhất và phù hợp với riêng cá nhân đó", TikTok giải thích trên blog.
Nhờ cơ chế hiển thị video cá nhân hóa "gây nghiện", TikTok trở thành ứng dụng được tải nhiều nhất năm 2021 trên cả hai kho ứng dụng App Store và Google Play theo thống kê của Sensor Tower. Tính đến tháng 7/2021, TikTok cũng đã được tải xuống hơn ba tỷ lần - cột mốc mà chỉ Facebook đạt được trước đó.
Dữ liệu của Cloudflare cũng cho thấy mạng xã hội video ngắn này đã vượt qua Google và Facebook trở thành tên miền có lượng truy cập cao nhất năm qua, dù năm 2020 chỉ đứng vị trí thứ 7.
Mỹ Quyên (theo Wired)