Trong cung đình triều Nguyễn xưa, các vua và cung tần có rất nhiều trò tiêu khiển. Vào những ngày Tết, trò đổ xăm hường, bài vụ, thả thơ, đầu hồ... rất được cung tần ưa thích. Các vua quan lại thích trò đầu hồ.
Đồ chơi đầu hồ bằng gỗ khảm xà cừ trưng bày tại Bảo tàng cổ vật cung đình Huế. Ảnh: Võ Thạnh
Theo nhà nghiên cứu Trần Đức Anh Sơn, trò đầu hồ có nguồn gốc từ Trung Hoa cổ đại, du nhập vào Việt Nam dưới triều Nguyễn. Bộ dụng cụ chơi gồm chiếc bình bằng đồng cao khoảng 3 tấc, miệng gắn hai chiếc bình nhỏ và một bộ tên 12 chiếc, mũi tên dài 65-80 cm tượng trưng cho 12 tháng trong năm.
Người chơi phải đứng cách bình vài mét rồi ném mũi tên vào miệng bình. Mỗi người chỉ được ném 4 mũi tên. Trải qua thời gian, luật chơi dần thay đổi, người nào ném được mũi tên vào bình thì sẽ được giữ quyền ném tiếp theo, khi nào ném trật ra ngoài thì ngưng lại. Nếu một người ném trúng 12 lần liên tiếp thì gọi là toàn hồ, được gọi là hiền.
Vào thời Nguyễn, trò chơi đầu hồ rất phổ biến. Các quan thường tổ chức chơi để mời rượu nhau ngày đầu xuân, ai ném được nhiều mũi tên vào bình có quyền mời rượu người khác mà không bị từ chối. Vua Tự Đức và Bảo Đại chơi đầu hồ rất giỏi. Vua Bảo Đại không chỉ ném mũi tên lọt vào bình lớn mà còn ném lọt mũi tên vào hai bên miệng bình.
Hai chiếc bình hồ lô nhỏ trên chiếc bình lớn trong thú chơi đầu hồ. Ảnh: Võ Thạnh
Cách chơi đầu hồ của triều Nguyễn khó hơn cách chơi của người Trung Hoa, người Nhật Bản. Thay vì ném mũi tên trực tiếp vào bình, người chơi đầu hồ triều Nguyễn phải ném qua một vật bằng gỗ thường gọi là con ngựa hay là con cóc đặt giữa khoảng trống giữa người chơi và miệng bình.
Bình chơi đầu hồ ở Huế cũng đa dạng và được làm bằng nhiều chất liệu, có thể là gỗ, sứ, pháp lam hoặc đồng. Hiện nay, Bảo tàng cổ vật cung đình Huế lưu giữ một bộ đồ chơi đầu hồ bằng gỗ của triều Nguyễn. Xung quanh chiếc bình bằng gỗ được khảm xà cừ hình phượng ba đuôi, quan cưỡi ngựa.
Chị Huỳnh Thị Bích Nhàn, thuyết minh Bảo tàng Cổ vật cung đình Huế cho hay, trò chơi đầu hồ đòi hỏi người chơi phải thông minh, tính toán kỹ lưỡng thì mới ném được mũi tên lọt bình.
Người dân trải nghiệm thú chơi đầu hồ trong hoàng cung triều Nguyễn. Ảnh: Võ Thạnh
Các mũi tên trong trò chơi đầu hồ của triều Nguyễn xưa được làm bằng gỗ táo, gỗ dâu. Một đầu sẽ được vót dẹp để tạo sự đàn hồi. Người chơi sẽ cầm đầu dẹp đưa lên đưa xuống để tạo độ đàn hồi trước khi ném vào con cóc làm bằng gỗ để lọt vào bình, chị Nhàn cho biết.
Sau năm 1945, khi triều Nguyễn sụp đổ, trò chơi đầu hồ cũng dần biến mất, chỉ còn một số phủ đệ ở Huế chơi. Nhiều bộ chơi đầu hồ bị thất lạc.
Để lưu giữ một thú chơi tao nhã của người xưa, trong ba ngày Tết Nguyên đán, Trung tâm Bảo tồn Di tích cố đô Huế thường tổ chức các trò chơi như đổ xăm hường, bài vụ, thả thơ và đầu hồ cho du khách. Nhiều người chơi đầu hồ tỏ ra thích thú với thú tiêu khiển của người Huế xưa.
Người dân trải nghiệm trò chơi đầu hồ trong Hoàng cung Huế.