Những trẻ vừa không nói được vừa không hiểu lời nói (chưa có cảm thụ ngôn ngữ) có tiên lượng xấu vì chắc chắn thuộc một trong các trường hợp sau:
- Chậm khôn (tức thiểu năng trí tuệ).
- Bị điếc, nghễnh ngãng nặng.
- Bị nhiễu tâm (tức rối nhiễu tâm lý).
Ngoài chậm nói, chứng thiểu năng ngôn ngữ ở trẻ còn có 2 dạng biểu hiện khác:
1. Nói ngọng
Đó là những trẻ phát âm sai một số âm hay nhiều âm đến mức lời nói của trẻ trở thành khó hiểu. Cần phân biệt tật ngọng với giai đoạn ngọng sinh lý ở trẻ nhỏ. Thông thường, mọi trẻ học nói đều phải trải qua một thời kỳ ngọng sinh lý do hệ thần kinh vận động chưa thuần thục. Nếu trẻ đã trên 5 tuổi mà vẫn tiếp tục nói ngọng nghĩa là trẻ đã bị tật nói ngọng.
Tật ngọng không ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý như tật nói lắp nhưng việc phát âm sai trong quá trình phát triển sẽ ảnh hưởng đến sự mạch lạc của tư duy và khả năng lĩnh hội các khái niệm.
Nguyên nhân gây ngọng:
- Nghe kém: Nhiều trẻ nghễnh ngãng trở thành ngọng do tiếp nhận âm thanh của lời nói thiếu chuẩn xác, gây phát âm ra sai lệch, biến dạng. Nếu được phát hiện sớm để được trợ thính, trẻ sẽ hết nói ngọng.
- Có tật hay bệnh ở cơ quan phát âm như ngắn cương lưỡi, sứt môi, khe vòm miệng, liệt màn hầu... Hay gặp nhất là có khe vòm miệng; khe này làm khoang miệng và khoang mũi thông thương với nhau, tạo ra âm sắc mũi đối với mọi âm phát ra. Mặt khác, lưỡi luôn có khuynh hướng bù trừ cho khe hở của vòm miệng, làm rối loạn cơ chế phát âm. Trường hợp này phải phẫu thuật tái tạo môi và hàm ếch của trẻ. Sau đó, trẻ phải được luyện tập phục hồi chức năng mới có được kết quả tốt về mặt phát âm.
- Có bệnh ở hốc mũi như sùi vòm làm lấp cửa mũi sau, polyp mũi, to cuốn mũi, u xơ vòm họng. Những tổn thương này gây tắc khoang mũi, làm cho trẻ không phát được các âm mũi như m, n, ng, nh... Những trẻ này cần đến chuyên khoa tai mũi họng để phẫu thuật, khai thông chướng ngại ở hốc mũi, giúp cho trẻ phát âm trở lại bình thường.
- Nhiễm thói quen phát âm sai: Do ảnh hưởng của tiếng địa phương (ngọng l, n) hoặc do bắt chước (chẳng hạn bắt chước những giáo viên phát âm thiếu chuẩn xác ở lớp mầm non).
2. Nói lắp
Nguyên nhân là có rối loạn co thắt ở các cơ phát âm. Trong khi nói, trẻ mắc tật này có sự bất thường trong điệu bộ, nét mặt và những biểu hiện rối loạn của hoạt động thần kinh thực vật (đỏ mặt, đổ mồ hôi, thở gấp, hồi hộp).
Hành vi của trẻ lắp thường bị rối loạn. Do sợ một số âm khó phát mà trẻ thường phải diễn đạt quanh co, có khi không đúng với suy nghĩ chân thực của mình. Trẻ lắp thường có mặc cảm tự ti; tuy đã cố gắng học bài nhưng đến khi trả bài vẫn trả lời ấp úng; dần dà trẻ không còn tin ở mình nữa. Do diễn đạt lời nói khó khăn, sợ bị trở thành trò cười nên trẻ lắp ngại giao tiếp, tránh chỗ đông người, dễ trở thành cô độc.
Trẻ lắp thường có tâm lý chống đối. Do luôn bị oan ức, bị đánh giá sai mà không có khả năng tự biện hộ (như học thuộc bài mà vẫn phải chịu điểm kém) nên ở trẻ lắp tích lũy các phản ứng.
Các rối loạn về nhân cách và tính tình kể trên sẽ giảm đi rõ rệt nếu trẻ lắp được sống trong một môi trường có sự quan tâm và thông cảm (đặc biệt là của giáo viên và bạn bè cùng lớp). Tại nhiều nước đã có các trung tâm chuyên điều trị tật lắp; trong đó, liệu pháp âm nhạc thường đem lại nhiều kết quả khả quan. Các liệu pháp tâm lý cũng hết sức cần thiết trong việc giúp trẻ từng bước tự tin hơn, dạn hơn trong giao tiếp xã hội.
GS Phạm Kim, Sức Khoẻ & Đời Sống