Thực khách dùng tôm hùm đất trong nhà hàng ở Trung Quốc năm 2018. Ảnh: SCMP.
Những ngày cuối tuần, hàng dài người xếp hàng ngoài nhà hàng Huda ở Bắc Kinh, chờ tới lượt thưởng thức món ăn đang gây sốt khắp thành phố là tôm hùm đất xào ớt cay và tỏi.
Loài giáp xác từng được nuôi làm cảnh và làm thức ăn cho ếch này hiện có vị trí lớn trên bàn tiệc của người Trung Quốc, theo Nikkei. Thị trường tôm hùm đất ở quốc gia này tăng gấp đôi trong vòng 5 năm lên 1,1 triệu tấn, trong khi tổng giá trị ngành công nghiệp năm 2018 tăng vọt 80% so với năm trước, lên tới 268,5 tỷ nhân dân tệ (38,6 tỷ USD).
Món tôm phục vụ ở Huda khoảng 20-30 con một suất. Người ăn dùng găng tay bóc vỏ, sau đó uống một ngụm bia để thưởng thức. Chúng có giá hợp lý, khoảng 6 nhân dân tệ (0,9 USD) một con và nổi tiếng đến mức Pizza Hut - chuỗi nhà hàng pizza lớn toàn cầu, đã đưa món tôm hùm đất vào thực đơn ở Trung Quốc.
Tôm hùm đất cũng là món nhậu được nhiều người Trung Quốc ưa thích khi ngồi trước tivi xem World Cup 2018. Tại Nga, nơi cúp bóng đá thế giới diễn ra, các nhà hàng nhập 100.000 con tôm hùm đất từ Trung Quốc để hấp dẫn thực khách người Trung Quốc. Dịch vụ giao hàng tận nhà trực tuyến cũng góp phần làm nên cơn sốt tôm hùm đất khi chiếm gần 20% lượng tiêu thụ.
Tôm hùm đất do người Nhật Bản du nhập vào Trung Quốc vào những năm 1920. Tuy nhiên, nguồn gốc của chúng xuất phát từ những bang miền nam của Mỹ như Louisiana. Tôm hùm đất từng là kẻ thù của nông dân trồng lúa, khi ruộng đồng bị loài giáp xác phá hoại khiến nông dân không thể trồng trọt.
"Có một truyền thuyết rằng người Nhật Bản đưa tôm hùm đất tới Trung Quốc để gây hại cho nông dân trồng lúa Trung Quốc ở Giang Tô, vì chúng ăn rễ cây trồng. Một truyền thuyết khác là người Nhật sử dụng loài tôm này để ăn xác người Trung Quốc", Sidney Cheung, giáo sư Đại học Trung Quốc Hong Kong, người đã dành hơn 15 năm nghiên cứu phát triển nuôi trồng thủy sản ở khu vực ven biển, cho hay.
Tôm hùm đất ăn bất kỳ thứ gì chúng với tới, kể cả thực vật mục nát, cá chết và côn trùng. Theo ông, con tôm hùm đất đầu tiên được phát hiện ở Trung Quốc là tại một hồ nước gần sân bay Nam Kinh. Các gia đình Nhật đã thả tôm hùm đất mà họ nuôi làm thú cưng ở đó khi rời Trung Quốc sau chiến tranh.
Tôm hùm đất du nhập vào Nhật Bản sớm hơn, để làm thức ăn cho một số loài nhập khẩu khác như ếch Nam Mỹ, loại thịt được người Nhật đánh giá cao vì ít béo, giàu đạm và dễ nuôi.
"Con ếch ăn thịt tôm hùm đất khi con tôm lột xác, vỏ còn mềm", ông nói. Hai loài vật này nằm trong những loài được đưa tới Nhật từ phương Tây trong nỗ lực hiện đại hóa ngành nông nghiệp và cải thiện chế độ ăn uống của người Nhật.
Trang trại nuôi tôm trên 1.900 mẫu ruộng ở huyện Hu Dị, tỉnh Giang Tô của một triệu phú Trung Quốc.
Chúng là loài xâm lược có sức phá hoại lớn, đang lan tràn khắp các hệ sinh thái ở châu Phi nhưng tại Trung Quốc, loài giáp xác này đi từ chỗ "bị ghét nhất" trong những năm 1990 tới chỗ được ưa thích nhất, khi người ta bắt đầu chế biến cùng với nhiều loại gia vị tạo thành món ăn ngon. Chúng bắt đầu được nuôi trồng và tiêu thụ làm thực phẩm ở tỉnh Hồ Bắc và các tỉnh lân cận.
Năm 2016, sản lượng tôm hùm đất ở Trung Quốc là 879.300 tấn, tăng 32% so với năm trước. Năm 2017, Trung Quốc trở thành nhà sản xuất lớn nhất thế giới với ngành công nghiệp trị giá 14,66 tỷ nhân dân tệ (2,15 tỷ USD).
Năm 2018, giá trị ngành công nghiệp tôm hùm đất tăng vọt lên 268,5 tỷ nhân dân tệ (38,6 tỷ USD), trong đó ngành chăn nuôi chiếm 48,5 tỷ tệ và ngành chế biến khoảng 20 tỷ tệ. Việc kinh doanh trực tuyến và khoảng 100.000 nhà hàng tạo ra 200 tỷ còn lại.
Theo SCMP, Bộ Nông nghiệp và Nông thôn Trung Quốc cho hay cơn ác mộng với nông dân trồng lúa đã trở thành bát cơm cho khoảng 5.000 công ty, 5,2 triệu nông dân, đầu bếp, phục vụ và nhà hàng Trung Quốc, thúc đẩy GDP của nhiều thành phố và quận huyện nhỏ tại quốc gia này.
Ngành công nghiệp chăn nuôi tập trung ở các tỉnh Hồ Bắc, An Huy và Giang Tô, những vựa lúa lớn của Trung Quốc. Con tôm được nuôi trong ao hoặc nuôi trên ruộng lúa vào mùa đông sau thu hoạch.
Chính quyền thành phố Tiềm Giang, thành phố thuộc tỉnh miền trung Hồ Bắc, là vùng nuôi trồng tôm hùm đất nổi tiếng với sản lượng lớn, thậm chí còn dựng một bức tượng tôm hùm đất khổng lồ để đánh dấu sự di cư từ Thái Bình Dương của loài sinh vật màu đỏ tươi này tới bếp ăn Trung Quốc.
Các trang trại nuôi tôm, trung tâm dạy nấu tôm, lễ hội tôm, đã biến Tiềm Giang thành nơi được mệnh danh là quê hương của loài tôm hùm đất, dù thực tế chúng có nguồn gốc từ Mỹ.
Thế hệ sinh năm 1980 và 1990 ở thành thị, những người dẫn đầu về xu hướng và thị hiếu mới, đã nhanh chóng truyền bá khắp thế giới món tôm hùm đất thông qua các trang web ẩm thực và mạng xã hội.
"Việc đi ăn tối tôm hùm đất đang trở thành một công cụ giao tiếp xã hội của thanh niên Trung Quốc", Zhu Danpeng, chuyên gia của Viện Thương hiệu Trung Quốc cho hay. "Họ thích trò chuyện với bạn bè bên đĩa tôm hùm cay thơm nồng".
Tôm hùm đất phục vụ trong nhà hàng Nga mùa World Cup 2018. Ảnh: AP.
Gần đây, món ăn từ tôm hùm đất càng được thúc đẩy bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ của các dịch vụ giao hàng trực tuyến. Trong mùa World Cup, ứng dụng giao hàng Ele.me của tập đoàn Alibaba đã xử lý 3 triệu lượt giao hàng mỗi trận đấu, trong khi Meituan-Dianping, ứng dụng giao hàng của Tencent, đã bán ra 64,5 triệu con tôm suốt mùa giải.
Nuôi tôm hùm đất cần ruộng lúa, thời tiết nóng, mưa nhiều, thời gian và tiền bạc. Theo trang Welovecrawfish, 90-95% tôm hùm đất bán ra ở Mỹ có nguồn gốc từ Louisiana, bang có nhiều điều kiện lý tưởng để nuôi trồng. Người dân vùng này bắt đầu nuôi tôm từ năm 1880.
Hơn 125 năm sau, việc nuôi tôm ở Louisiana vẫn phát triển mạnh. Giáo sư Sidney Cheung cho hay loài giáp xác này được xem là biểu tượng sức mạnh ở Louisiana vì chúng trốn vào bùn đất để bảo vệ bản thân.
"Vài trăm năm trước, những người Canada nói tiếng Pháp di cư sang miền nam nghèo nước Mỹ đã bắt đầu ăn tôm hùm đất. Họ bỏ đầu, nấu cùng vụn bánh mỳ và gia vị thành món súp. Đây là món ăn truyền thống phổ biến trong các gia đình có nguồn gốc New Orleans", ông nói.
Nông dân trồng lúa ở Louisana thả tôm vào ruộng lúa để tăng năng suất.
"Sau khi thu hoạch lúa, nông dân thả tôm vào đồng để chúng ăn rễ cây, làm sạch ruộng", ông cho biết. "Với người Mỹ, giống nhạc jazz, con tôm hùm đất trở thành thứ gì đó kỳ lạ, đại diện cho miền Nam. Họ bán quà lưu niệm như mũ và cốc hình con tôm ở sân bay, thúc đẩy các tour du lịch tham quan nông trại tôm hùm đất, cũng giống nông dân ở Trung Quốc".
Diện tích nuôi trồng tôm ở Mỹ là 94.408 hecta, riêng Louisiana chiếm tới 91.370 hecta, với hơn 1.600 nông dân tham gia. Năm 2017, Louisiana đã sản xuất 57.841 tấn tôm, tạo ra giá trị 172 triệu USD. Tuy nhiên, đa số sản lượng tôm ở Mỹ được tiêu thụ nội địa.
Năm 2017, Mỹ chỉ xuất khẩu 345 tấn tôm, thu về 947.803 USD, tăng gấp 4 lần so với con số 77 tấn xuất khẩu năm 2016. 4 tháng đầu năm 2018, Mỹ xuất đi 96 tấn, thu về gần 600.000 USD. Mexico là thị trường xuất khẩu tôm hùm đất lớn nhất của Mỹ, với 156 tấn năm 2017. Trong khi đó, từ 2014 tới 2017, Mỹ chỉ xuất đi 1% sản lượng tôm hùm đất cho Trung Quốc.
Nông dân thu hoạch tôm hùm đất ở Louisiana, Mỹ. Ảnh: Joe Raedle.
Tuy sản lượng nội địa của Trung Quốc tăng 220% từ năm 2006 tới 2016, nhưng các nhà cung cấp vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu. Nhu cầu tiêu thụ tôm hùm đất ở Trung Quốc rất lớn, với giá lên tới hơn 12 USD/kg bán buôn cho con tôm có trọng lượng bằng hoặc lớn hơn 40 gram. GAIN dự báo Trung Quốc có thể cần nhập khẩu tới 300.000 tấn tôm trong năm 2019 và nếu Mỹ đáp ứng được nhu cầu này với mức giá thu hoạch 2 USD/kg, thì ngành tôm hùm đất của Mỹ có thể thu về 1,8 tỷ USD.
Hồng Hạnh (Theo SCMP/Nikkei)