Bộ Ngoại giao là chủ đầu tư dự án xây dựng trụ sở mới trên đường Lê Quang Đạo, Hà Nội. Năm 2007, ban quản lý dự án được thành lập. Sau nhiều lần điều chỉnh, tổng mức đầu tư đạt mức hơn 6.900 tỷ đồng.
Theo kết luận công bố ngày 30/10 của Thanh tra Chính phủ, từ năm 2014 đến 2025, dự án "đã chậm tiến độ 10 năm", qua 4 lần điều chỉnh song không đạt được mục tiêu đã đề ra và có nguy cơ gây lãng phí ở một số nội dung. Cụ thể, việc dừng thi công theo từng giai đoạn khiến dự án đến nay không thể hoàn thành theo tiến độ bàn giao. Nhiều nhà thầu phải phát sinh chi phí sửa chữa, khắc phục trước khi nghiệm thu hoàn thành. Chi phí quản lý, bảo lãnh, công tác bảo hành cũng vượt quá hạn mức.
Những phần công việc đã được nghiệm thu như tòa A và một phần tòa B, từ cuối năm 2016 với tổng giá trị phần xây lắp và thiết bị 1.666 tỷ đồng. Đã 9 năm trôi qua, các hạng mục này chưa hoàn thành để bàn giao, đưa vào sử dụng.
Giai đoạn 2009-2024, dự án không sử dụng hết vốn được bố trí, không đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Trong các năm 2010, 2012, 2013, 2014, ban quản lý dự án đã thanh quyết toán cho 8 đoàn công tác ra nước ngoài, trong số này cả cán bộ, công chức không tham gia thực hiện dự án. Điều này bị cho rằng đã gây tiêu tốn hơn 700 triệu đồng.
"Việc để dự án dừng thi công theo từng giai đoạn, và kéo dài hơn 10 năm gây lãng phí số vốn Nhà nước đã chi cho dự án là hơn 4.000 tỷ đồng", Thanh tra kết luận.
Toà nhà bỏ không nhiều năm tại dự án trụ sở mới Bộ Ngoại giao ở mặt đường Lê Quang Đạo. Ảnh: Thanh Hải
Nguyên nhân vi phạm
Theo Thanh tra Chính phủ, nguyên nhân chính khiến dự án bị chậm chủ yếu là vi phạm pháp luật về đấu thầu trong việc thi tuyển phương án kiến trúc, lập, thẩm định, phê duyệt dự án. Việc phê duyệt dự toán gói thầu, tổ chức chỉ định thầu và ký hợp đồng vượt tổng mức đầu tư trái quy định pháp luật về đấu thầu...
Về nguyên nhân khách quan, Thanh tra Chính phủ đánh giá thời điểm triển khai dự án, pháp luật về đấu thầu, xây dựng có nhiều sự thay đổi. Giai đoạn đầu triển khai dự án năm 2008-2010, các quy định của Luật Xây dựng 2003, Luật Đấu thầu 2005 và các văn bản hướng dẫn thi hành chưa cụ thể và có nhiều điều chỉnh. Giai đoạn từ 2010-2017, các quy định pháp luật về đấu thầu đã được sửa đổi nhưng các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các luật chậm được ban hành.
Hơn nữa, quá trình triển khai quản lý dự án có nhiều biến động về nhân sự như thay đổi lãnh đạo Bộ Ngoại giao phụ trách dự án. Từ khi triển khai dự án đến nay đã có đến 10 thứ trưởng Ngoại giao được giao phụ trách (do nghỉ hưu theo chế độ hoặc chuyển công tác). Giám đốc ban quản lý dự án và các công chức, người lao động cũng biến động nhiều. Trong thời gian triển khai giai đoạn 2 còn bị ảnh hưởng về tiến độ do Covid-19 bùng phát, phải giãn cách xã hội.
Về chủ quan, Thanh tra Chính phủ cho rằng nguyên nhân dẫn đến các khuyết điểm, vi phạm còn do lãnh đạo Bộ thời điểm đó có thiếu sót, khuyết điểm trong nhiều khâu; thiếu trách nhiệm, buông lỏng quản lý, không đôn đốc, kiểm tra giám sát và không thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ, quyền hạn khác của người quyết định đầu tư...
Bộ Ngoại giao xin xây trụ sở mới ở địa điểm khác
Kết luận thanh tra nêu ngày 31/7, Bộ Ngoại giao có văn bản kiến nghị cho phép dừng chủ trương đầu tư và cho cơ chế xử lý các vướng mắc, tồn đọng của dự án về xử lý vật tư, thiết bị tồn kho, chấm dứt, thanh lý hợp đồng. Việc này sẽ giúp Bộ Ngoại giao quyết toán vốn đầu tư công đã đầu tư vào dự án đến thời điểm dừng thực hiện, kể cả giá trị thực hiện dở dang.
Bộ đề xuất khởi động lại tổ công tác của Thủ tướng về rà soát điều chuyển dự án giao sang Tập đoàn PVN.
Bộ kiến nghị cho phép được giao nghiên cứu, trình cấp có thẩm quyền phương án lập dự án đầu tư xây dựng trụ sở mới tại một địa điểm phù hợp.
Về việc này, Thanh tra Chính phủ cho rằng, khi lập dự án đầu tư, Bộ Ngoại giao đã xác định có các hạng mục đặc biệt là sân đỗ trực thăng, hầm thoát hiểm. Khi trình điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư cũng đã bổ sung thêm Trung tâm lưu trữ - hạng mục đặc biệt.
Trong tổng mức đầu tư điều chỉnh từ 3.484 tỷ lên 6.988 tỷ đồng có nhiều nội dung phát sinh do tính chất đặc thù của công trình, dù chưa có tài liệu chứng minh. Mặt khác dự án còn nhiều vướng mắc, cần được kiểm toán để xác định chính xác giá trị dự toán, tổng dự toán, tổng mức đầu tư làm căn cứ tiếp tục thực hiện.
Do đó, việc điều chuyển dự án xây dựng trụ sở Bộ Ngoại giao cho các cơ quan, tổ chức Nhà nước cần tính đến các yếu tố này để đảm bảo không gây thất thoát, lãng phí ngân sách.
Chuyển điều tra 5 vụ việc vi phạm
Sau thanh tra, Thanh tra Chính phủ cũng chuyển thông tin, hồ sơ đến Bộ Công an về dấu hiệu vi phạm 5 tội danh: Vi phạm các quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 222), Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 224), Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí (Điều 219). Cụ thể:
Về thi tuyển phương án kiến trúc, hội đồng thi tuyển phương án kiến trúc thống nhất hạ mức điểm tối thiểu từ 70 điểm xuống 60 để đưa công ty đã bị loại quay trở lại. Cụ thể, phương án của Công ty Heerim của Hàn Quốc chỉ đạt 68,3 điểm sau đó được lựa chọn. Còn Công ty GMP International AmbH-Inros Lacker của Đức được chấm điểm cao nhất - 78,2 điểm, bị loại.
Thanh tra Chính phủ cho rằng, lãnh đạo Bộ Ngoại giao căn cứ vào các tiêu chí không có trong quy định để chọn phương án đạt giải B của Công ty Heerim làm nhà thầu tư vấn. Việc này dẫn đến chọn nhà thầu tư vấn không đủ năng lực thực hiện, có nhiều vi phạm ở giai đoạn sau, gây thiệt hại và lãng phí ngân sách Nhà nước.
Về lập dự án, thiết kế xây dựng và lập tổng dự toán công trình, Bộ Ngoại giao phê duyệt chi phí lập dự án ở mức cao ngang với thuê tư vấn nước ngoài. Mặc dù tại thời điểm này chưa thi tuyển kiến trúc và chưa xác định được tư vấn nước ngoài hay trong nước.
Giá trị tư vấn lập dự án đầu tư được Bộ Ngoại giao phê duyệt 78 tỷ đồng, cao gấp 14,9 lần so với định mức thuê tư vấn trong nước.
Khung cảnh đìu hiu của dự án. Ảnh: Thanh Hải
Về phê duyệt dự toán và ký hợp đồng các gói thầu vượt tổng mức đầu tư. Từ tháng 9/2009 đến 2/2014, Bộ Ngoại giao thực hiện phê duyệt thiết kế thi công, dự toán từng gói thầu song song với việc tổ chức chỉ định thầu và ký hợp đồng. Việc này vượt tổng mức đầu tư 904 tỷ đồng so với 3.484 tỷ đồng được phê duyệt.
Bộ Ngoại giao còn bị cơ quan thanh tra chỉ ra đã vi phạm nguyên tắc quản lý chi phí đầu tư xây dựng, vi phạm điều cấm trong đấu thầu, trái ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Qua đó dẫn đến việc phải điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư trình điều chỉnh lên hơn 6.900 tỷ đồng.
Về thuê tư vấn nước ngoài hỗ trợ quản lý dự án, tư vấn nước ngoài giám sát thi công xây dựng và lắp đặt thiết bị. Việc trình, phê duyệt chủ trương thuê tư vấn nước ngoài khi không đủ căn cứ khẳng định nhà thầu trong nước không có khả năng đáp ứng. Bộ Ngoại giao cũng không chứng minh được sự cần thiết của việc thuê tư vấn nước ngoài.
Thanh tra Chính phủ lấy giá trị quyết toán của gói thầu trừ đi các chi phí tư vấn được tính bổ sung thì giá trị gây thiệt hại tạm tính là 79,2 tỷ đồng.
Về việc thực hiện 10 gói thầu, cơ quan thanh tra cũng chỉ ra nhiều vi phạm trong khi lập, thẩm định, phê duyệt hồ sơ yêu cầu. Chỉ riêng 5 gói thầu đã có nguy cơ gây thiệt hại cho Nhà nước hơn 108 tỷ đồng. Tổng giá trị nguy cơ gây thiệt hại cho ngân sách nhà nước tạm tính là 127,5 tỷ đồng.
Dự án trụ sở Bộ Ngoại giao trên đường Lê Quang Đạo được khởi công tháng 8/2009 gồm 3 tòa nhà, khối nhà A cao 14 tầng, hai khối nhà B trái và B phải cao 13 tầng. Trong đó diện tích sàn xây dựng khoảng 126.500 m2, dự kiến cho 1.800 người làm việc. Ngoài ra, còn bao gồm hệ thống giao thông, đường xe chạy, hè đường, bãi để xe ngoài trời, vườn hoa, cây xanh, thảm cỏ, các công trình kỹ thuật hạ tầng ngoài nhà, đường thoát hiểm,...
Trụ sở này kỳ vọng trở thành khu tổ chức các nghi lễ chính thức, hội nghị quốc tế lớn, họp báo quốc tế, tiếp khách, chiêu đãi. Đây còn dự kiến là khu làm việc của lãnh đạo Bộ Ngoại giao, Văn phòng và các Cục, Vụ, Viện chức năng của bộ này. Tuy nhiên, dự án hiện chỉ sử dụng một phần nhỏ, còn lại để không.
Ngày 25/3, cuộc họp Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, lãng phí tiêu cực đã thống nhất đưa dự án này vào diện theo dõi, chỉ đạo.
Phạm Dự