Tiến sĩ Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết vừa tiếp nhận điều trị 6 bệnh nhân bị nhiễm độc thiếc, phần lớn nhiễm độc nặng. Tất cả trường hợp đều có nồng độ thiếc trong máu cao gấp chục lần ngưỡng cho phép. Đây là những trường hợp nhiễm độc thiếc cấp tính đầu tiên tại Việt Nam được phát hiện.
Đặc điểm chung của các bệnh nhân trên là cùng làm việc tại bộ phận nghiền nhựa tái chế của một công ty sản xuất mành rèm ở Thanh Miện, Hải Dương. Trước khi vào làm việc, tất cả đều khỏe mạnh, hoàn toàn bình thường. Chỉ sau một thời gian ngắn, từ bốn ngày đến một tháng, các công nhân có chung biểu hiện: rối loạn tâm thần, đặc biệt là mất trí nhớ, lú lẫn, kích động, hành vi bất thường.
Chuỗi phát hiện bệnh nhân bắt đầu từ một người 35 tuổi, nhập viện ngày 9/7 với biểu hiện rối loạn tâm thần, kích động, lẫn lộn, sau đó hôn mê. Trên phim cộng hưởng từ, não bệnh nhân có hiện tượng tổn thương chất trắng lan tỏa nặng nề, nhiễm toan chuyển hóa và hạ kali máu nặng. Bố bệnh nhân mới mất được 49 ngày và bản thân anh trục trặc trong tình cảm. Do đó khi xuất hiện các triệu chứng trên mọi người trong gia đình và người thân chỉ nghĩ đến yếu tố tâm thần. Bệnh nhân được đưa đến viện muộn khi các yếu tố bệnh chưa rõ ràng, diễn biến nặng, gia đình xin đưa về nhà, đã tử vong.
Trước khi xin về, gia đình cho biết một số công nhân khác cũng có biểu hiện bất thường. Các bác sĩ đã hướng dẫn gia đình thông báo cho những người cùng làm vào viện kiểm tra càng sớm càng tốt.
Bác sĩ Trung tâm chống độc khám cho một bệnh nhân ngộ độc thiếc. Ảnh: Mai Thanh.
Bệnh nhân tiếp theo trong nhóm là công nhân 42 tuổi, vào viện trong tình trạng rối loạn tâm thần, mất trí nhớ, ở nhà lái xe đi lang thang quanh làng. Kết quả xét nghiệm máu có rối loạn nặng. Các bác sĩ ở Trung tâm Chống độc tìm mọi cách để xét nghiệm, chẩn đoán, cấp cứu bệnh nhân. Tuy nhiên quá trình tìm kiếm và chẩn đoán gần như bế tắc trong khi cần phải chạy đua với các triệu chứng để giữ sự sống bệnh nhân.
Bác sĩ Nguyên cho biết, các bác sĩ đã truy tìm tất cả nguồn thông tin y học, hỏi ý kiến của chuyên gia, đồng nghiệp thế giới về chống độc. Rất may, họ đã tìm thấy trên y văn thế giới có một vài trường hợp bị bệnh khi làm việc trong hoàn cảnh gần tương tự. Với sự giúp đỡ của Viện Hóa thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, bệnh nhân được chỉ định và làm xét nghiệm định lượng kim loại thiếc. Kết quả cho thấy nồng độ thiếc trong máu hơn 200 microgam/lít, gấp hơn 40 lần ngưỡng cho phép.
Bệnh nhân được lọc máu, giải độc thiếc. Chỉ sau một tuần điều trị tích cực, tình trạng của bệnh nhân đã cải thiện, trí nhớ dần hồi phục.
Bác sĩ lấy mẫu máu lưu của bệnh nhân 35 tuổi đã tử vong nói trên đi xét nghiệm, kết quả nồng độ thiếc trong máu cao gấp 50 lần ngưỡng cho phép.
Đáng chú ý, trong nhóm 6 bệnh nhân làm cùng nhau, có người không hề xuất hiện triệu chứng, nhưng xét nghiệm vẫn cho thấy hạ kali máu nặng, có nhiễm toan chuyển hóa hoặc tổn thương não, nồng độ thiếc trong máu tăng rõ.
Họ cho biết mới chỉ làm cùng bệnh nhân trên một thời gian ngắn, song thấy mệt, không chịu nổi nên đã bỏ làm. Theo các bác sĩ, như vậy rất có thể nhiều người từng nhiễm độc mà không biết.
Bác sĩ Nguyên cho biết các ca nói trên mang đặc điểm điển hình của nhiễm độc hợp chất thiếc hữu cơ. Thiếc tồn tại dưới dạng nguyên thể kim loại, các hợp chất thiếc vô cơ và các hợp chất thiếc hữu cơ. Thiếc kim loại và thiếc vô cơ về cơ bản không độc.
Các hợp chất thiếc hữu cơ có độc tính rất cao, dễ hấp thu qua đường hô hấp, da và đường tiêu hóa. Độc nhất là các hợp chất thiếc triethyl và thiếc trimethyl. Đây là các hợp chất được dùng làm chất ổn định nhựa (plastic stabilizer), ổn định nhiệt (heat stabilizer), cho vào nhựa giúp nhựa bền vững với nhiệt.
Nhiễm độc thiếc hữu cơ gây nhiều tổn thương nặng ở các cơ quan, bao gồm não (gây các rối loạn tâm thần kinh và tổn thương chất trắng), tổn thương gan, thận, hệ miễn dịch, máu...
Trên thế giới và trong nước chưa có phác đồ điều trị nhiễm độc thiếc. Các bác sĩ phải vừa điều trị vừa theo dõi sát để đánh giá điều chỉnh. Với các tổn thương não, hiện chưa rõ sẽ tiến triển ra sao, hồi phục hay nặng lên gây di chứng.
Nhiễm độc thiếc là vấn đề sức khỏe nghề nghiệp môi trường mới ở nước ta và thực sự ảnh hưởng tới người lao động. Ở Việt Nam, có lẽ đây là các ca đầu tiên ở trong nước được phát hiện. Trên thế giới cũng mới chỉ ghi nhận một vài ca. Nguy cơ nhiễm độc thiếc là do hiện tượng tái chế nhựa và khai khoáng.
Đây là bệnh đặc biệt, từ trước đến nay chưa được nghĩ tới nên dễ bị nhầm với các bệnh khác, ví dụ tổn thương não chất trắng bị nhầm là do viêm não hoặc các bệnh não khác.
Bệnh viện Bạch Mai đã có báo cáo Bộ Y tế, Sở Y tế địa phương, các cơ quan liên quan, về các trường hợp này, để phối hợp tìm ra nguyên nhân, tìm cách ngăn chặn tái diễn.
Trung tâm chống độc cũng kêu gọi những công nhân làm việc trong các môi trường, vị trí nhiều nguy cơ nhiễm độc thiếc, khẩn trương đi kiểm tra sức khỏe, ít nhất là sàng lọc tại bệnh viện tỉnh.
Bệnh viện tỉnh và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hải Dương thông báo đã có 15 bệnh nhân tới khám, trong đó có 8 bệnh nhân ù tai, nghe kém, 6 bệnh nhân hạ kali máu. Những người này được khuyến cáo nhập viện để đánh giá tiếp và điều trị. Tuy nhiên đến nay chưa có ai trở lại nhập viện, do đó nguy cơ nhiễm độc và di chứng đối với họ là đáng ngại.