Giữa tháng 5, video với nội dung "chê con trai đi xe số" gây xôn xao trên hàng loạt nền tảng như YouTube, Facebook, TikTok tại Việt Nam. Phương Nhung, 22 tuổi, đang sống cùng cha mẹ tại Huế, bỗng trở thành tâm điểm chỉ trích vì sự xuất hiện mở đầu trong video gây tranh cãi đó.
Trong video ngắn là hình ảnh Nhung đeo khẩu trang trả lời phỏng vấn với những câu bình phẩm về người đi xe số. "Âm thanh gốc từ tôi đã bị cắt và chèn vào một giọng nói lạ", cô giải thích. Tuy nhiên, những người xem qua màn hình điện thoại không nhận ra sự cắt ghép đó.
"Chỉ sau 1-2 tiếng, hình ảnh tôi tràn ngập các trang mạng xã hội. Hộp thư nhận hàng trăm tin nhắn chửi bới, đe dọa. Đó là những ngày tôi không dám mở điện thoại", Nhung kể.
Ba tháng sau ngày video có mặt Nhung lan truyền trên Internet, Hoàng Minh, người quay video này, bị cơ quan chức năng triệu tập. TikToker này trước đó đã thực hiện hàng loạt nội dung, trong đó có clip "chê con trai đi xe số", hay "người miền Trung keo kiệt". Các video sử dụng cùng một chiêu thức: cắt ghép, lồng tiếng câu trả lời này với câu hỏi kia nhằm đạt mục đích mà TikToker mong muốn.
"Mục đích ban đầu khi làm video là tôi muốn đưa lên những thông tin một chiều, chủ quan từ bản thân để mọi người tranh luận, phê phán hay chỉ trích", Hoàng Minh, chủ kênh TikTok, thừa nhận về cách làm của mình trong một clip "tự thú" sau đó.
TikToker này bị phạt 10 triệu đồng - mức cao nhất của khung, với nhiều tình tiết tăng nặng, như vi phạm nhiều lần; mức độ phát tán thông tin sai sự thật rộng rãi; dư luận lên án, bức xúc.
Giữa tháng 8, một TikToker sinh năm 2000 cũng bị xử phạt vì hành vi sử dụng trái phép trang phục Công an nhân dân để thực hiện video gây tranh cãi. Trước đó, một nữ hành khách bị cấm bay sau khi tạo dáng quay TikTok giữa sân bay Phú Quốc.
Vài tuần trước, một số cửa hàng treo biển "cấm TikToker" sau khi có lùm xùm giữa những người làm video đánh giá ẩm thực với một số quán ăn. Trong khi phía TikToker phàn nàn về chất lượng phục vụ và đồ ăn, cửa hàng khẳng định đó chỉ là chiêu câu view của những người này, khiến việc kinh doanh của họ bị ảnh hưởng.
"Vì câu view, câu like, nhiều người sẵn sàng sản xuất nội dung nhảm nhí, không có tính giáo dục, phản cảm, hay nguy hiểm hơn là nội dung vi phạm pháp luật, thuần phong mỹ tục", ông Lê Quang Tự Do, Phó cục trưởng Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử - Bộ Thông tin và Truyền thông, đánh giá.
Các mạng xã hội hiện nay đều cung cấp công cụ kiếm tiền cho người làm nội dung. Một người làm trong ngành quảng cáo cho biết, lượt xem, lượt theo dõi hay số bình luận thường là những chỉ số được quan tâm đầu tiên khi đánh giá mức độ ảnh hưởng và khả năng kiếm tiền của kênh. Ví dụ, nếu một tài khoản TikTok tại Việt Nam có trên 500 nghìn lượt theo dõi, mỗi video có thể nhận về khoảng 6-10 triệu đồng tiền quảng cáo. Những người có từ một triệu người theo dõi trên các nền tảng, doanh thu hàng tháng có thể đạt chín chữ số.
Các mạng xã hội cũng xây dựng các thuật toán để hỗ trợ người làm nội dung tăng chỉ số. Ví dụ trên TikTok, khi người xem bấm vào đường link của một video nào đó, một thông báo sẽ hiện ra, đề nghị họ theo dõi kênh trước khi xem. Thuật toán của YouTube, TikTok cũng khuyến khích người dùng sản xuất video đều đặn với nội dung mới mẻ. Nếu một video tăng nhiều lượt xem trong thời gian ngắn, nền tảng có thể đánh giá đây là video "hấp dẫn", từ đó lan tỏa thông qua các thuật toán đề xuất hoặc đưa lên mục "Xu hướng".
Trong tài liệu hướng dẫn thực hiện "video triệu view" của một TikToker có tiếng, chiêu trò "gây tranh cãi" là một trong bốn bí quyết được nhấn mạnh, bên cạnh nội dung đúng tâm lý, gây bất ngờ hoặc hình ảnh đẹp. Ngoài ra, tài liệu này cũng nhấn mạnh, với đặc thù của video ngắn, người làm nội dung "cần tạo sự thu hút ngay từ những giây đầu tiên, nếu không sẽ bị người xem lướt qua".
Ông Khiêm Vũ, quản trị viên một cộng đồng người làm nội dung trên mạng xã hội, đánh giá, bên cạnh yếu tố kiếm tiền, ham muốn nổi tiếng là điểm chung của nhiều người sử dụng mạng xã hội. "Trên TikTok, người làm nội dung và người xem phần lớn đều trẻ, vì vậy sẽ có những trường hợp không có nhận thức chín chắn trong việc làm video và bất chấp để được nhiều người biết đến", ông Khiêm nhận định. Ông đánh giá tình trạng này trên TikTok tương tự Facebook hay YouTube ở giai đoạn mới du nhập vào Việt Nam.
"Việc đầu tiên mỗi ngày của tôi là xem phân tích kênh để theo dõi các chỉ số như số lượt xem, lượt tương tác, bình luận để tìm hướng phát triển cho video tiếp theo ", Thanh Huyền, một người làm TikTok toàn thời gian tại Hà Nội, cho biết. Theo cô, "trừ những người làm cho vui, ai cũng muốn kênh của mình có chỉ số đẹp, vì vậy, nếu tương tác không như ý, họ có thể phải xóa kênh để làm lại kênh khác, hoặc dễ sa đà vào các nội dung xấu xí để câu view".
Tình trạng video nhảm trên mạng xã hội còn một phần xuất phát từ cuộc cạnh tranh thu hút và giữ chân người dùng của các nền tảng mới. Trong hai năm đại dịch, các video ngắn của TikTok nhanh chóng tạo thành cơn sốt khắp thế giới. Chứng kiến thành công ngoạn mục đó, từ năm ngoái và đầu năm nay, các nền tảng Instagram, Facebook, Snapchat, YouTube cũng lần lượt gia nhập cuộc đua tạo tính năng video ngắn để phục vụ thị hiếu. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng việc chạy đua khiến đội ngũ kiểm duyệt nội dung không theo kịp lượng người dùng tăng nhanh, thậm chí đã lựa chọn có chủ ý trong việc chọn lọc nội dung được phép xuất hiện với mục đích câu view, tối ưu hóa lợi nhuận. "Họ xem người dùng như thị trường kiếm lời chứ không phải xã hội với những quy tắc, khuôn khổ cần tuân thủ", Nanjala Nyabola, nhà nghiên cứu xã hội học người Kenya, nhận xét trên Washington Post.
Gần bốn tháng sau khi video có hình ảnh mình lan truyền trên mạng xã hội, Nhung cho biết đến nay cuộc sống của cô vẫn chưa trở lại bình thường khi những video có mặt mình thi thoảng lại xuất hiện trên bảng tin và nhận về nhiều bình luận tiêu cực.
Trong khi đó, một người làm trong ngành Thông tin điện tử đánh giá các nội dung nhảm có thể gây ảnh hưởng xấu tới giới trẻ. "Văn hoá nhảm trên mạng đang lấy đi thứ quý giá của chúng ta là thời gian, là văn hóa đọc bị mai một, làm cho các bạn trẻ lười vận động, lười giao tiếp ngoài đời, muốn khẳng định cái tôi nhưng theo hướng lệch chuẩn hành vi", ông nói.
Thanh Huyền từng tự hào với danh xưng "TikToker" và coi đây là một nghề mới mẻ, nay không còn tự giới thiệu vậy nữa. "Tôi chỉ nhận mình là một người làm nội dung mạng xã hội chung chung để tránh những cái nhìn thiếu thiện cảm từ người đối diện", Huyền nói. Cô gái 25 tuổi sống nhờ nghề làm video TikTok đánh giá trên mọi nền tảng cho rằng người dùng luôn có thể lựa chọn những nội dung hay để tiếp nhận. "Nhưng nếu người xem còn quan tâm đến các video phản cảm, chúng sẽ vẫn có đất sống và ảnh hưởng đến những người làm nội dung chân chính", cô nói.
Theo ông Khiêm Vũ, đã đến lúc người xem và nhãn hàng cần định nghĩa về người có sức ảnh hưởng (KOL), chứ không chỉ dựa vào những con số. Có nhiều năm theo dõi thị trường nội dung số tại Việt Nam, ông Khiêm đánh giá trước đây, một người làm nội dung trên Facebook hay YouTube đạt 100 nghìn lượt theo dõi đã là cột mốc lớn và có sức ảnh hưởng với cộng đồng. Nhưng nay, không ít TikToker có thể may mắn thu về hàng trăm nghìn lượt theo dõi chỉ sau một vài video ngắn. Sau đó, họ không duy trì được các giá trị của mình và phải dùng chiêu trò để tiếp tục lôi kéo sự chú ý.
"Một số đối tượng tìm mọi cách để nổi tiếng trên mạng xã hội, kể cả việc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật, sản xuất nội dung phản cảm, thiếu tính giáo dục, giả mạo thông tin, kích động bạo lực, bôi nhọ, nói xấu chính quyền", Bộ trưởng Công an Tô Lâm nói trong phiên thảo luận trước Quốc hội hồi tháng 8.
Cũng trong tháng 8, Chính phủ đã ban hành Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật An ninh mạng. Trong đó, điều 26 quy định các doanh nghiệp nước ngoài có hoạt động kinh doanh tại Việt Nam, bao gồm lĩnh vực mạng xã hội, cần lưu trữ dữ liệu, đặt chi nhánh hoặc văn phòng đại diện tại Việt Nam. Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử cho biết hiện TikTok có văn phòng đại diện ở Việt Nam. Trong nhiều trường hợp, Cục đã phối hợp chặt chẽ với đơn vị này để xử lý nhanh chóng các nội dung và người dùng vi phạm pháp luật. Trong thời gian tới, một số mạng xã hội xuyên biên giới phổ biến khác như YouTube, Facebook cũng sẽ phải tuân thủ.
Theo ông Lê Quang Tự Do, định nghĩa "phản cảm" phụ thuộc vào cách đánh giá của mỗi người, và có một ranh giới nhất định giữa "phản cảm" với "vi phạm pháp luật". "Với những video vi phạm, chúng tôi chỉ đạo các nền tảng phải xử lý ngay, đồng thời yêu cầu họ có biện pháp chặn lọc trước khi chúng được phát tán. Còn với những nội dung mà dư luận cho rằng phản cảm, nhưng chưa đến mức xử phạt, Cục cũng đề nghị các nền tảng khuyến cáo đến người làm nội dung, đặc biệt những người nổi tiếng, để tự điều chỉnh hành vi", ông Do nói.
Trong báo cáo minh bạch quý I/2022, TikTok cho biết Việt Nam nằm trong số 30 thị trường có số video bị xóa cao nhất, với khoảng 2,4 triệu video đã bị gỡ bỏ vì vi phạm chính sách cộng đồng. Trên YouTube, Việt Nam cũng liên tục nằm trong top 10 thị trường về video bị xóa, với số lượng phổ biến từ 70-80 nghìn đến hơn 200 nghìn video mỗi quý. Các lý do phổ biến dẫn đến việc video bị xóa là do không an toàn với trẻ em, tin giả, hình ảnh bạo lực.
Lưu Quý
