Hệ thống Medicare được giới thiệu vào năm 1984 như một phần cải cách y tế của chính phủ, hướng tới chăm sóc sức khỏe công cộng quốc gia, cung cấp miễn phí hoặc trợ cấp một phần các dịch vụ y tế thiết yếu.
Đây là đặc quyền rất lớn dành cho người Australia vì y tế ở các quốc gia phát triển hết sức đắt đỏ, khiến cho người dân nhiều nước khác thậm chí không "dám" ốm. Phần lớn chi phí khám bệnh không phải nằm viện ở Australia cũng được miễn.
Tính đến 2024, khoảng 78% bác sĩ đa khoa tuyến đầu (GP- general practitioner) ở Australia không thu tiền khám bệnh từ bệnh nhân mà chỉ nhận thanh toán từ chính phủ, giúp họ có nhiều bệnh nhân hơn. Trong năm 2024, hệ thống y tế của Australia ghi nhận trung bình mỗi tuần có 100.000 lượt khám miễn phí.
Việc miễn viện phí tùy thuộc vào hệ thống y tế và sức khỏe kinh tế của từng quốc gia. Australia chi khoảng 10% GDP (hơn 30% tổng thu ngân sách mỗi năm), Cuba chi tới 12% GDP. Trong khi đó, Mỹ, Đức, Pháp, Nhật chi xấp xỉ 16% GDP mà y tế vẫn không miễn phí. Ví dụ, khi nằm viện ở Đức, người dân vẫn phải trả khoảng 10 euro cho tiền ăn ở mỗi ngày. Trong khi đó hệ thống bệnh viện công của Australia hoàn toàn miễn phí ăn ở cho người dân Australia và thường trú nhân đủ điều kiện.
Hiện Việt Nam chi chưa tới 7% GDP cho dịch vụ y tế, nên việc hướng tới miễn viện phí toàn dân một cách hợp lý và lâu dài cần rất nhiều bước chuẩn bị.
Tôi sẽ cố gắng làm rõ một số điều tôi nắm được ở Australia, không phải để so sánh, mà để hiểu hơn về nền tảng xã hội và các điều kiện cần khi nói đến miễn viện phí ở quy mô quốc gia.
Thứ đầu tiên và quan trọng nhất giúp giảm chi phí y tế là dân tộc khỏe mạnh. Khi đã khỏe mạnh rồi sẽ ít cần tới chăm sóc y tế. Người dân Australia rất quan tâm tới sức khỏe của chính mình và thường xuyên rèn luyện. Khi con gái tôi học lớp 5, bé phải rèn chạy việt dã (cross country run). Điền kinh, bơi lội, chèo thuyền... đều là các môn thế mạnh ở Australia. Thể thao phong trào sôi động là nền tảng để Australia gặt hái hơn 600 huy chương Olympic, đứng trong top 10 bảng xếp hạng các quốc gia, bất chấp dân số ít ỏi.
Người Australia cũng rất quan tâm tới môi trường, với các mức phạt cho hoạt động gây ô nhiễm đủ làm nản lòng bất cứ công ty nào. Australia cũng nổi tiếng với việc kiểm soát thực phẩm nhập khẩu. Nếu không khai báo thực phẩm mang theo, du khách có thể bị trục xuất và phạt 5.500 AUD. Nếu không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, cá nhân có thể chịu phạt tới 100.000 AUD (1,7 tỷ đồng) và hai năm tù giam. Chiến lược phòng vệ sức khỏe quốc gia của Australia được thiết lập mỗi mười năm, vạch rõ các nguy cơ y tế và tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức sức khỏe của người dân.
Lợi thế thứ hai mà Australia có là ngành công nghiệp dược phẩm, đặc biệt là vaccine, kháng sinh, và thực phẩm chức năng. Thực tế thì người lớn khỏe mạnh ít phải khám bác sĩ. Chi phí chủ yếu dành cho trẻ nhỏ và nhóm 55-85 tuổi. Vaccine và kháng sinh giúp trẻ khỏe mạnh, tránh các biến chứng sức khỏe lâu dài. Trong khi đó, nhóm 55-85 tuổi cần thực phẩm chức năng cung cấp omega, magnesium, glucosamine và vitamins, do các cơ quan nội tạng dần suy giảm khả năng làm việc. Năm 2022, ngành thực phẩm chức năng của Australia sản xuất gần 6 tỷ AUD.
Australia còn có tuyến y tế cơ sở rất vững mạnh. Đối với một vài nước đang phát triển, y tế tuyến cơ sở chỉ để tiêm phòng. Bác sĩ cơ sở không được tin tưởng, hoặc không có khả năng chữa bệnh, đặc biệt là khi có tình trạng tuyển sinh và đào tạo ngành y ồ ạt. Người dân không còn tin vào tuyến cơ sở nữa mà bệnh lớn bệnh nhỏ gì cũng tới bệnh viện tuyến trên, làm quá tải hệ thống y tế. Thậm chí còn có những trường hợp làm dịch bệnh trầm trọng hơn, do lây chéo trong bệnh viện.
Dù sẵn sàng chi ngân sách lớn cho y tế miễn phí, Australia đồng thời cũng tìm nhiều cách tiết kiệm chi phí y tế. Một trong số đó là tăng thuế đối với người có thu nhập cao, nếu họ không mua bảo hiểm y tế tư nhân và sử dụng dịch vụ y tế tư nhân. Nhờ vậy, ngân sách nhà nước sẽ giảm bớt gánh nặng chi trả cho nhóm này, tập trung hỗ trợ tốt hơn cho những người thu nhập thấp.
Ngoài việc thu xếp các nguồn lực khác nhau, chính phủ Australia cũng đặt giới hạn cho mức tăng chi phí y tế hàng năm. Các bệnh viện cũng đặt trần cho các bác sĩ, người lên phương án điều trị, và y tá trưởng, người chịu trách nhiệm chi tiêu các vật phẩm y tế thông dụng. Nếu vượt trần, cần phải giải trình và xin cung ứng bổ sung. Mặc dù làm dấy lên lo ngại về chất lượng y tế, chủ trương tiết kiệm chắc chắn là điều không thể thiếu khi hướng tới miễn viện phí toàn dân.
Bên cạnh đó Australia đánh thuế rất cao những thứ có hại cho sức khỏe. Thuế bia rượu ở Australia cao thứ tư thế giới, mà mức thuế này còn tăng hai lần mỗi năm.
Quay trở lại bối cảnh trong nước, miễn viện phí là một chính sách phúc lợi quan trọng và được trông đợi ở Việt Nam, đồng thời cũng là một mục tiêu đầy thách thức, với không ít vấn đề cần đối mặt: Nguồn lực tài chính cho y tế lấy từ đâu; Lộ trình thực hiện ra sao; Chất lượng khám chữa và áp lực dồn lên các bệnh viện tuyến trên sẽ bị tác động như thế nào...
Việc tinh giản biên chế để cắt giảm quỹ lương có thể không bao giờ đủ để tăng phúc lợi xã hội. Mặc dù có bộ máy gọn nhẹ, chính phủ Australia cũng từng vài lần phải đặt thêm mức thuế tạm thời để bổ sung nguồn lực cho viện phí. Tuy nhiên, tăng thuế có thể gây ảnh hưởng tới kinh tế, sản xuất và thu nhập cá nhân. Cơm phải ăn từng miếng, đường phải đi từng bước, rất nhiều khó khăn phải vượt qua.
Nhưng không đi thì không thể tiến về phía trước. Nếu không thể ngay lập tức miễn viện phí toàn dân, có thể hướng tới một số bệnh hiểm nghèo và các nhóm đối tượng xã hội cần ưu tiên; sau đó làm rộng ra theo từng bước.
Để miễn viện phí thành hiện thực, ngoài sự chuẩn bị từ phía chính phủ - về ngân sách, chiến lược nâng cao năng lực y tế cơ sở... còn cần sự chung tay ở cả phía người dân, từ ý thức quan tâm đến sức khỏe bản thân, đến việc gìn giữ môi trường, đảm bảo an toàn thực phẩm.
Miễn viện phí không phải là giấc mơ, đó là một bước quan trọng để quốc phú, dân cường.
Tô Thức