Sinh năm 1970 tại Texas (Mỹ), Sheridan mang đầy đủ những đặc điểm của một cao bồi miền nam: vóc dáng rắn chắc, gương mặt bụi bặm, thuần thục những kỹ năng cưỡi ngựa, bắn súng. Trên tạp chí Interview, anh thậm chí tiết lộ từng muốn trở thành cao bồi trước khi theo nghiệp diễn. Vẻ nam tính giúp Sheridan nhận những vai nhỏ trong hơn 10 năm theo đuổi nghiệp diễn xuất. Anh là gương mặt quen thuộc trong những series hình sự như CSI hay Sons of Anarchy nhưng không thể bật lên thành diễn viên hạng A ở Hollywood.
Sự nghiệp của gã trai bụi bặm chỉ khởi sắc khi anh bước ra sau ống kính ở độ tuổi ngoài 40. Bước ngoặt đến từ khi anh trình làng kịch bản đầu tay - Sicario - năm 2015. Đạo diễn Denis Villeneuve sau đó chuyển hóa những trang giấy thành một trong những phim gây chú ý nhất năm. Tác phẩm nhận ba đề cử Oscar ở những hạng mục kỹ thuật, bản thân Sheridan cũng có sự khích lệ lớn với một đề cử ở giải thưởng của Hiệp hội Biên kịch Mỹ (WGA Award).
* Câu chuyện khắc nghiệt trong "Wind River"
Năm sau, tên tuổi của Sheridan một lần nữa được khẳng định với thành công của Hell or High Water do anh biên kịch. Phim lấy đề tài viễn tây được giới phê bình khen ngợi và nhận bốn đề cử Oscar, bao gồm giải "Kịch bản gốc xuất sắc" cho Sheridan.
Với hiệu suất làm việc đều đặn, Sheridan hoàn thiện bộ ba tác phẩm với Wind River năm 2017. Lần này, anh đảm nhận cả vai trò đạo diễn lẫn biên kịch. Tác phẩm gây sốt ở Liên hoan phim Cannes (Pháp) với giải "Đạo diễn xuất sắc" trong hạng mục "Nhãn quan độc đáo" (Un Certain Regard). Chỉ trong ba năm, Taylor Sheridan từ một diễn viên hạng trung vụt sáng thành nhà làm phim tên tuổi.
Cái nhìn vào mặt tối của nước Mỹ
Không phải vô cớ khi các nhà phê bình gọi ba tác phẩm do Sheridan chắp bút là bộ ba phim có liên quan chặt chẽ. Ngoài việc duy trì phong cách tổng thể, nhà làm phim còn nêu cao chủ đề chung là những góc khuất của nước Mỹ. Trong từng phim, anh mạnh dạn khai thác nhiều khía cạnh nhức nhối đang từng ngày xói mòn quốc gia hùng mạnh này.
Với Sicario, đó là tình trạng lộng hành của các băng đảng ma tuý, kèm theo những rắc rối của việc nhập cư bất hợp pháp, sự lạm quyền và coi thường pháp luật ngay chính từ các nhân viên công quyền. Với Hell or High Water, đó là sự suy sụp kinh tế của miền nam nước Mỹ - nơi thị trường nhà đất dần rơi vào tay các ngân hàng thông qua những mánh khoé vay thế chấp.
Với Wind River, đó là tình cảnh của người da đỏ bản địa bị đẩy vào những nơi hẻo lánh như khu bảo tồn trên vùng núi cao Wyoming (Mỹ). Nơi đây có thời tiết và địa hình khắc nghiệt, quá tách biệt dẫn đến pháp luật không được thực thi đúng mực. Trong phim, chỉ có sáu viên chức kiểm soát một địa phận có diện tích bằng bang Rhode Island (Mỹ), khoảng 3.144 km2.
Taylor Sheridan (trái) cùng tài tử gạo cội Jeff Bridges trên trường quay.
Sự ngột ngạt biến thế hệ người da đỏ trẻ tuổi thành những kẻ nghiện ngập và tha hóa, thể hiện qua hình ảnh người con trai của một nhân vật trong phim. Những người da trắng gốc thành thị như Jane (Elizabeth Olsen) - cô nhân viên FBI đến phá án - không thể chịu nổi điều kiện sống nơi đây, nhưng với những người dân bản địa thì nó là “tất cả những gì còn lại”.
Chất bạo lực luôn tồn tại trong các tác phẩm của Sheridan. Sicario tràn ngập những cảnh bắn giết giữa cảnh sát và các băng nhóm. Tình tiết chủ đạo trong Hell or High Water là vụ cướp liên hoàn của hai anh em, gợi nhớ đến phim kinh điển Bonnie and Clyde. Trong khi đó, Wind River mào đầu với cảnh gây sốc khi cô gái bị hãm hiếp tử nạn trên đường chạy trốn, sau đó đan cài nhiều pha hành động ở nửa cuối phim.
Sheridan tái hiện bạo lực theo cách chân thật và gai góc, nhưng anh không sa đà và cổ súy cho nó. Bạo lực trong phim anh có khi là điều cần thiết như cảnh sát trấn áp tội phạm, có khi mang tính phản kháng như nhân vật trong Hell of High Water dùng súng đạn như một phương tiện để thoát khỏi đói nghèo mà anh ta gọi là "dịch bệnh".
Cái kết phía sau bạo lực trong từng câu chuyện của Sheridan luôn là những ám ảnh không dứt đối với mỗi nhân vật, để lại những ưu tư cho người xem về hiện thực xã hội. Ranh giới thiện - ác trong câu chuyện của anh cũng phụ thuộc vào góc nhìn của mỗi người xem. Trong màn thanh trừng đẫm máu của Alejandro (Benicio Del Toro) cuối phim Sicario, người ta phân vân anh là ác nhân hay đang thực thi lẽ phải.
* "Sicario"
Phong cách xây dựng kịch bản dựa trên nhân vật
Sheridan từng trải qua những năm tháng miệt mài trong vai trò diễn viên, biên kịch rồi vươn lên thành đạo diễn. Trên Hollywood Reporter, anh kể mình từng phải học thuộc những đoạn thoại lê thê để mô tả hay giải thích cho những tình huống khi còn diễn xuất. Sự chán ghét chuyện này thúc đẩy nhà làm phim loại bỏ lối thoại mang tính tường thuật, qua đó trở thành tiền đề hình thành nét độc đáo trong cách kể chuyện của Sheridan.
Cũng trên Hollywood Reporter, Sheridan nói anh thích viết kịch bản có đường dây đơn giản và dồn hết sự tập trung cho nhân vật. Suốt ba phim, nhân vật của Sheridan đều được xây dựng thú vị và trau chuốt. Một điểm chung là sự tương phản giữa những nhân vật không rõ xuất thân - thường là nhân viên pháp quyền - và những người có quá khứ phức tạp. Nhân vật có quá khứ là điểm tựa để kể câu chuyện.
Trong Sicario, Kate (Emily Blunt) là một đặc vụ mẫn cán nhưng không rõ đời sống cá nhân của cô. Đối lập với Kate là Alejandro - một tay sát thủ từng bị giết hại cả gia đình, gia nhập Lực lượng chống Ma túy (DEA) với mục đích chính là tìm cơ hội trả thù.
Trong Hell or High Water, Marcus (Jeff Bridges) là viên cảnh sát già khó ưa nhưng nhiều kinh nghiệm. Tuy nhiên, phim không tiết lộ trong quá khứ ông đã có những chiến tích gì. Đối lập với Marcus là Toby (Chris Pine), một anh chàng cao bồi có đầu óc nhưng thất bại trong trách nhiệm làm chồng làm cha, bị đẩy đến đường cùng trong cơn bĩ cực của những nông dân Texas.
* "Hell or Highwater"
Trong Wind River, Jane (Elizabeth Olsen) là một nhân viên FBI mới ra trường, thiếu kinh nghiệm nhưng đầy nhiệt huyết. Đối lập Jane là Cory (Jeremy Renner) - một nhân viên săn bắn thông thạo, một ông bố từng chứng kiến cái chết đau xót của con gái mà vẫn chưa tìm ra thủ phạm. Hành trình của Cory được kể lại chi tiết, còn Jane giống như một vị khách, đột ngột xuất hiện trong câu chuyện.
Sheridan hay xây dựng những chi tiết gây ấn tượng ngay từ lần đầu nhân vật xuất hiện. Trong Sicario, đặc vụ Matt (Josh Brolin) đến dự họp với các quan chức cấp cao trong bộ quần áo nhàu nhĩ cùng dép kẹp. Trong Wind River, nhân vật Jane xuất hiện với sự non nớt khi vật lộn với thiết bị định vị GPS mà không có sự chuẩn bị nào cho những cơn bão tuyết ở Wyoming (Mỹ). Hell or High Water mở đầu phim với vụ cướp nhà băng táo bạo của hai anh em.
Một điểm được khen ngợi khác trong cách xây dựng kịch bản của Sheridan là cách điều tiết nhịp phim. Cả ba tác phẩm của anh đều mở đầu bằng những cảnh hành động lôi cuốn, sau đó là giảm nhịp rồi lại tăng tốc. Ngay cả khi thể hiện tối đa sự bạo lực, Sheridan vẫn ngắt nhịp hợp lý để người xem kịp nắm bắt những tình huống diễn ra rất nhanh và phức tạp.
Nhãn quan trên cương vị đạo diễn
Wind River không phải phim đầu tay của Sheridan. Năm 2011, anh từng đạo diễn phim kinh dị kinh phí thấp Vile nhưng chưa gây tiếng vang. Trong bài phỏng vấn với tạp chí Moviemaker (số mùa hè 2017), nhà làm phim thổ lộ về động cơ thúc đẩy anh ngồi vào ghế đạo diễn của Wind River. Đó là vì bản thân anh thời trẻ từng có những trải nghiệm đáng nhớ khi phiêu bạt ở những khu định cư khắc nghiệt của người da đỏ.
Một cảnh thiên nhiên trong "Wind River".
Trên cương vị đạo diễn, Sheridan có cơ hội thể hiện quan điểm thẩm mỹ chân thật và khắc nghiệt của chính mình. Phần hình ảnh trong phim là phức hợp của nét đẹp thiên nhiên hùng vĩ, sự rách rưới của những căn nhà lưu động và sự rùng mình bởi những góc cận vào tử thi. Vai trò của đạo diễn cũng cho phép Sheridan có những cách xử lý mới cho câu chuyện. Anh tạo nên hai cú cắt cảnh thú vị thông qua trung gian là một cánh cửa. Ở lần cắt thứ hai, Sheridan cài thêm một đoạn hồi tưởng táo bạo dài hơn năm phút - điều chưa từng có ở hai phim trước - mở ra bước ngoặt cho cái kết.
Sự chuyển mình của Sheridan từ Sicario cho đến Wind River là thành công hiếm có trong điện ảnh đương đại. Kênh truyền hình France 24 dành cho anh mỹ từ “vụt sáng như sao băng” trước thềm Liên hoan phim Cannes 2017 - nơi Wind River được tôn vinh. Phim này cùng Sicario và Hell or High Water tạo nên bộ ba tác phẩm đáng nhớ, biến "gã cao bồi miền nam" thành ngôi sao mới trong dòng phim hình sự pha kịch tính.
Minh Dương