Đầu năm 2023, ông Tiến, 55 tuổi, ở Cầu Giấy (Hà Nội), bị đột quỵ sau khi thức dậy, tổng chi phí điều trị và thuốc là hơn 100 triệu đồng. Sau đó, con gái bệnh nhân là chị Hường, đã đưa mẹ và em trai 19 tuổi cùng đi khám tầm soát, đề phòng đột quỵ. Tuy nhiên, bác sĩ cho rằng không cần thiết, tốn kém.
Không yên tâm, chị lên mạng tìm gói dịch vụ tại bệnh viện khác, chi phí 15-25 triệu đồng, gồm chụp cộng hưởng từ (MRI) não, chụp mạch cảnh, CT-scan, siêu âm mạch máu, đo điện tim, đo chỉ số ABI/TBI (huyết áp cổ chân - cánh tay), tìm đột biến gene, chụp soi đáy mắt, xét nghiệm máu...
Người tư vấn cho biết có ba gói tầm soát, gồm: cơ bản, nâng cao và chuyên sâu. Trong đó, gói cơ bản dành cho người chưa có triệu chứng hoặc gặp một số vấn đề có thể tăng nguy cơ đột quỵ. Gói nâng cao giúp phát hiện những bất thường chuyên sâu hơn để phòng ngừa. Gói tầm soát chuyên sâu giúp phát hiện những nguy cơ hiếm gặp.
"Thà bỏ trước vài chục triệu đổi lấy yên tâm, đến khi bệnh đến thì trở tay không kịp, hối hận cả đời", chị Hường nói.
Đột quỵ não là một bệnh lý xảy ra đột ngột, diễn tiến nhanh, biến chứng nặng nề. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 15 triệu người mắc đột quỵ. Trong đó, khoảng 5 triệu người tử vong và 5 triệu người thương tật vĩnh viễn do đột quỵ, làm gia tăng gánh nặng kinh tế cho gia đình và cộng đồng. Đặc biệt, nghiên cứu trên tạp chí The New England Journal of Medicine (NEJM) năm 2018, được Hội Đột quỵ thế giới dẫn lại cho thấy, cứ 4 người trên 25 tuổi thì có một người sẽ bị đột quỵ trong đời.
Tại Việt Nam, Bộ Y tế cho biết mỗi năm ghi nhận thêm 200.000 ca đột quỵ, khoảng 50% trường hợp tử vong, nhiều người sống sót sau tai biến phải sống chung với các di chứng về thần kinh, vận động...
Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, chủ yếu là người từ 55 tuổi trở lên. Tuy nhiên, tỷ lệ đột quỵ ở người trẻ tuổi đang có xu hướng tăng lên, trung bình khoảng 2% mỗi năm, số lượng nam giới cao gấp bốn lần nữ giới. Trong đó, nhiều người bệnh không biết mình mang yếu tố nguy cơ, đến khi bị đột quỵ, đo huyết áp, thử đường huyết mới phát hiện.
Gần đây, nhiều trường hợp đột ngột tử vong vì đột quỵ, khiến người dân lo lắng, sợ hãi. Do đó, dịch vụ tầm soát đột quỵ càng được quan tâm. Chỉ cần gõ "tầm soát đột quỵ", mọi người tìm ra hàng nghìn kết quả, với mức giá từ vài triệu đến vài chục triệu đồng, đi kèm với khuyến cáo "đột quỵ không loại trừ ai", hay "tầm soát sớm, phòng ngừa sớm"...
Tại các bệnh viện công và tư, các gói tầm soát có giá trung bình từ 5 đến 12 triệu đồng, tùy thuộc vào chỉ định của bác sĩ với từng loại xét nghiệm và kỹ thuật.
Liên hệ Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, nhân viên tư vấn cho biết không có gói khám tầm soát cụ thể để tìm bệnh, tùy độ tuổi và tình trạng, nhu cầu sẽ có xét nghiệm riêng, giá từ hai triệu đồng trở lên cho một lần tầm soát. Còn Bệnh viện đa khoa Đống Đa thông tin giá các kỹ thuật như MRI sọ não khoảng ba triệu động, điện não đồ từ ba trăm nghìn đồng..., chưa bao gồm chi phí khám. Tuy nhiên, bệnh nhân vẫn được bảo hiểm hỗ trợ, giảm giá khám.
Trong khi tại một số bệnh viện tư, gói tầm soát đột quỵ đắt gấp 2-3 lần, song được cam kết khám với các chuyên gia và máy móc thiết bị hiện đại bậc nhất.
Đột quỵ não là một bệnh lý xảy ra đột ngột, diễn tiến nhanh, biến chứng nặng nề. Ảnh: Health
PGS.TS Nguyễn Huy Thắng, Chủ tịch Hội Đột quỵ TP HCM, nhận định tầm soát đột quỵ là nhu cầu chăm sóc và quan tâm sức khỏe tích cực song nhóm nên thực hiện là người trên 50 tuổi hoặc trẻ hơn nếu đang có yếu tố nguy cơ kèm theo. Việc tầm soát nhằm tìm các yếu tố nguy cơ mà người bệnh không phát hiện trước đó như tăng huyết áp, tiểu đường, tăng cholesterol máu, hút thuốc lá hoặc sử dụng chất gây nghiện, béo phì...
"Việc làm quá nhiều các gói tầm soát gây tốn kém, không mang lại hiệu quả, đặc biệt áp dụng trên phổ rộng những người khỏe mạnh hoàn toàn", chuyên gia này khẳng định, thêm rằng chụp MRI sọ não chỉ nhằm vào nhóm nguy cơ cao, nếu áp dụng sàng lọc rộng rãi sẽ không cần thiết. Xét nghiệm gene sàng lọc đột quỵ có chi phí lớn nhưng hiệu quả chưa được chứng minh và không nằm trong các khuyến cáo của chuyên ngành đột quỵ.
Chưa kể, nhiều trường hợp chưa phân biệt giữa đột quỵ (do tắc mạch máu não) và đột tử (do tắc mạch máu tim), "nghĩ đột ngột tử vong đều là do đột quỵ". Song, đột tử thường gặp hơn và có thể gây tử vong rất nhanh nếu không được cấp cứu kịp thời. Do đó, người dân cần phân biệt rõ đột quỵ và đột tử, không nên tin theo các chiến dịch quảng cáo tầm soát đột quỵ toàn diện, bác sĩ Thắng nói.
Ngoài ra, hầu hết trường hợp đột quỵ (>90%) đều có nguyên nhân do có bệnh nền trước đó, như tăng huyết áp, tiểu đường, tăng cholesterol máu, béo phì, hút thuốc lá...
"Rất hiếm khi đột quỵ xảy ra trên một người không có bệnh lý nền trước đó", bác sĩ nói. Các bệnh nhân đột quỵ nhập viện tại Bệnh viện Nhân dân 115 (TP.HCM) chủ yếu là người không tuân thủ điều trị, hoặc có uống thuốc nhưng lại tự ý bỏ bớt, hoặc trường hợp uống thuốc nhưng không kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ để đạt mục tiêu cần thiết.
Bác sĩ thăm khám bệnh nhân nữ sau khi tiêm tiêu huyết khối tại bệnh viện Lão khoa Trung ương, Hà Nội. Ảnh:Thùy An
Cùng quan điểm, bác sĩ Trần Quang Thắng, Trưởng khoa Cấp cứu và Đột quỵ, Bệnh viện Lão khoa Trung ương, cho rằng tầm soát có lợi cho sức khỏe song có thể gây tâm lý hoang mang và không phải ai cũng cần đi tầm soát. Chưa kể, nhiều trường hợp xuất huyết não dị dạng không thể phát hiện thông qua siêu âm như dị dạng mạch nhỏ...
"Đổ xô đi xét nghiệm tầm soát khiến người bệnh hoang mang, thậm chí yên tâm giả tạo, vừa tốn kém tiền bạc, tâm lý vừa khó dự phòng hết 100% bệnh", bác sĩ nói.
Theo bác sĩ, tầm soát đột quỵ chính là tầm soát các nguyên nhân, các yếu tố dễ dẫn đến đột quỵ như tăng huyết áp, đái tháo đường, xơ vữa động mạch, bệnh tim mạch... Với từng trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định các khảo sát phù hợp, thông thường bao gồm theo dõi huyết áp, đường huyết, mỡ máu, tim mạch, xơ vữa động mạch. Trong một số tình huống, bác sĩ sẽ chỉ định chụp MRI não và mạch máu não.
Tầm soát đột quỵ cơ bản dành cho người dưới 40 tuổi, không có bệnh nền. Những trường hợp có bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu sẽ xét nghiệm lipid máu, đường huyết, tầm soát chức năng đông máu, gan, thận, siêu âm tim, siêu âm mạch máu.
Tầm soát đột quỵ nâng cao có thêm chụp MRI, CT não giúp tìm kiếm các yếu tố nguy cơ hiếm gặp hơn, nghi ngờ nhu mô não có tổn thương, hẹp tắc dị dạng mạch máu não hoặc dành cho bệnh nhân từng bị đột quỵ.
Người dân trên 50 tuổi chỉ cần khám sức khỏe định kỳ với các kiểm tra cơ bản như xét nghiệm máu, đo huyết áp, siêu âm mạch máu. Người trẻ có tiền sử đau đầu nhiều hoặc nghi ngờ mắc bệnh để phòng ngừa dị dạng mạch não bất thường.
Các dấu hiệu nhận biết đột quỵ. Video: CDC Mỹ
Các bác sĩ khuyên đột quỵ là bệnh có thể dự phòng bằng các biện pháp chống yếu tố nguy cơ như điều trị rối loạn lipid máu, kiểm soát đường huyết, kiểm soát trị số huyết áp... Đối với nhóm dự phòng cấp một, tức chưa từng đột quỵ, cần khám định kỳ cứ 6 tháng một lần để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và kiểm soát sớm ngay từ đầu. Người đái tháo đường, huyết áp, mỡ máu nên đi khám một tháng một lần.
Đối với nhóm dự phòng cấp hai, tức đã từng bị đột quỵ, bác sĩ nhận định nguy cơ cao tái phát. Bệnh nhân cần tuân thủ chỉ định thăm khám, điều trị, không ngưng thuốc hay bỏ thuốc giữa chừng. Không sử dụng thực phẩm chức năng thay thế thuốc điều trị. Người bệnh cần có chế độ dinh dưỡng giàu vitamin, khoáng chất, hạn chế ăn quá nhiều chất béo, kiểm soát cân nặng, ngăn tình trạng béo phì.
Người trung niên và cao tuổi nên tập luyện, vận động nhẹ nhàng, uống thuốc theo chỉ định, không tự ý bỏ thuốc. Mọi người cần xây dựng lối sống lành mạnh, hạn chế chất kích thích để cơ thể khỏe mạnh. "Đặc biệt, tránh nghe theo các lời quảng cáo đánh vào nỗi sợ, khiến tiền mất tật mang", bác sĩ khuyến cáo.