Dựa trên dữ liệu lịch sử, các nhà khoa học thế giới từng xác định những trận bão hoặc lũ lụt đặc biệt nghiêm trọng là sự kiện chỉ có khả năng xảy ra "100 năm một lần", thậm chí "500 năm" hay "1.000 năm". Kịch bản dễ lặp lại khi đại dương ấm lên và khí quyển chứa nhiều hơi nước. Tuy nhiên trên thực tế, hiện tượng thời tiết cực đoan xuất hiện ngày càng thường xuyên. Ví dụ, từ 1999, bờ biển North Carolina (Mỹ) hứng chịu 9 cơn bão đủ tiêu chuẩn là sự kiện trăm năm hoặc nghìn năm.
Nhà khoa học khí hậu Andrew Pershing, Giám đốc chương trình tại Climate Central, cho biết trên Times rằng biến đổi khí hậu đang khiến bão lũ ngày càng nghiêm trọng. Ví dụ, trận mưa cực đoan ở thung lũng Mississippi hồi tháng 4 được xem là sự kiện 100 năm có một trong điều kiện khí hậu hiện tại. Nhưng nếu không có biến đổi khí hậu, nó phải là sự kiện 500 năm.
Nhiều khu vực ở thành phố Thái Nguyên chìm trong "biển" nước, nhấn chìm nhiều ngôi nhà cấp bốn, ngày 8/10. Ảnh: Lê Duy Khắc
Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA), bão lũ cực đoan do bầu khí quyển nóng hơn, có khả năng chứa nhiều hơi nước hơn, tạo ra một "chu trình nước tăng áp", khiến mưa dễ trở thành những trận đại hồng thủy.
Trong khi đó, tạp chí Grist chỉ ra các yếu tố khiến tình trạng biến đổi khí hậu làm cho các cơn bão có sức tàn phá hơn. Trước hết, khi nước biển ấm lên, quá trình bốc hơi diễn ra mạnh hơn, giải phóng lượng hơi nước lớn vào khí quyển. Hơi nước này khi ngưng tụ sẽ giải phóng nhiệt ẩn, thúc đẩy các dòng đối lưu trong bão, khiến gió mạnh hơn và cấu trúc bão phát triển nhanh chóng.
Không khí ấm hơn cũng có khả năng giữ nhiều hơi ẩm hơn, kéo theo những trận mưa lớn và kéo dài hơn bình thường. Nước biển ấm cùng điều kiện khí quyển thuận lợi khiến bão tăng cấp rất nhanh, đôi khi chỉ trong 24 giờ đã chuyển từ áp thấp nhiệt đới thành siêu bão. Trong khi đó, các cơn bão có xu hướng di chuyển chậm hơn hoặc "dừng lại" lâu hơn ở một khu vực. Khi bão lưu lại trên đất liền vài ngày thay vì chỉ vài giờ, lượng mưa tích tụ tăng mạnh, gây lũ lụt và sạt lở đất trên diện rộng.
Các báo cáo từ Tổ chức khí tượng Thế giới cho thấy trong thế kỷ 21, lượng mưa trong các trận bão lũ đã tăng từ 10-20%, chủ yếu do lượng hơi nước trong khí quyển tăng cao hơn khi nhiệt độ tăng. Không chỉ bão lũ, hạn hán và cháy rừng cũng diễn biến phức tạp hơn. Bầu khí quyển nóng hơn có xu hướng hút hơi ẩm từ mặt đất, khiến hạn hán trở nên nghiêm trọng.
NOAA dự báo mùa bão Đại Tây Dương năm 2025 sẽ hoạt động mạnh hơn mức trung bình. Có thể xuất hiện từ 13 đến 19 cơn bão được đặt tên, trong đó 10 cơn có thể thành bão mạnh và 5 cơn bão lớn từ cấp 3 trở lên (sức gió từ 179 km/h theo thang đo Saffir - Simpson). Tác động của bão có thể vượt xa các cộng đồng ven biển, gây lũ lụt nghiêm trọng trong đất liền.
Trên Biển Đông từ tháng 6 đến nay ghi nhận 9 cơn bão, 4 áp thấp nhiệt đới. Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn quốc gia cho biết số bão, áp thấp nhiệt đới tính chung 9 tháng đầu năm cao hơn trung bình nhiều năm 5 cơn.
Trong 5 năm gần đây (2021-2024), số bão tính đến hết tháng 9 thường 4-6 cơn, nhiều nhất chỉ 6. Riêng tháng 9/2025, Biển Đông ghi nhận 4 cơn bão (Ragasa, Mitag, Tapah, sắp tới là Bualoi) và một áp thấp nhiệt đới, cao hơn trung bình nhiều năm hai cơn.
Trong khi đó, tiến sĩ Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết, do điều kiện ENSO (biến đổi nhiệt độ bề mặt biển ở xích đạo Thái Bình Dương) đang ở trạng thái trung tính, khả năng La Nina (gắn với hiện tượng mưa bão nhiều ở Đông Nam Á) xuất hiện vào cuối năm. Vì thế số lượng bão trên Biển Đông ở mức xấp xỉ hoặc cao hơn trung bình nhiều năm. Trung bình nhiều năm là 12-13 cơn, trong đó 6-7 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam.
Giải pháp trước mắt là có các biện pháp thích ứng như xây đê, kè để bảo vệ các thành phố hoặc di dời nhà cửa khỏi vùng nguy hiểm. Về lâu dài, cắt giảm phát thải khí nhà kính - nguyên nhân gốc rễ của vấn đề - là giải pháp bền vững nhất.
"Chúng ta phải từ bỏ nhiên liệu hóa thạch nhanh nhất có thể. Điều này sẽ cho khí hậu cơ hội ổn định và cho chúng ta cơ hội thích nghi", ông Pershing kết luận.
Minh Phương - Anh Thư tổng hợp