Hoàng Tố Mai -
Thách thức "di sản tăm tối"
Thời gian đầu vợ Thụ khá hài lòng với chồng mình. Rạn nứt chỉ bắt đầu khi hai vợ chồng kéo nhau về quê ăn giỗ cha, một làng quê "vẫn giữ được nét cổ xưa hiếm hoi". Thụ gần như biến thành kẻ khác. Anh ta sì sụp khấn vái trước cái bàn thờ khổng lồ với những âm thanh "ập è", "xin xít" đầu lưỡi, người anh luôn ướt đẫm mồ hôi, luôn nhìn vợ "không biểu lộ cảm xúc", giọng "cục cằn", "bực bõ", mắt thì "vô hồn, tròng mắt quạnh quẽ, rờn rợn". Người vợ trẻ luôn "thắc mắc vì sao Thụ phải đổi giọng mỗi khi có bàn thờ". Về quê, anh ta trở nên gắt gỏng, luôn thấy vợ mình hành xử vô ý, thiếu lễ nghĩa. Anh ta đắm chìm vào bầu không khí lưu cữu, u ám của những bát hương, những ngôi mộ cha ông. Thái độ ghẻ lạnh của nhà chồng cùng với sự biến đổi tâm tính của Thụ đã làm tổn thương cô gái trẻ, nó khiến cô ta từ ngờ vực đến tin chắc rằng Thụ và mẹ biết chuyện cô bị bóng đè nhưng vẫn bỏ mặc cô cho bóng ma hãm hiếp. "Thụ đã nhìn thấy cảnh đêm qua, Thụ biết tất cả. Nhưng sao anh không cứu tôi, anh không thiêu cháy bóng đen man rợ bảo vệ vợ mình. Hay Thụ đồng lõa, bán tôi cho những bài vị khát đói? Tôi hận anh vô cùng". [ 9]
Các cô gái thành thị lấy chồng ngoại tỉnh ít khi chịu lý giải thấu đáo căn nguyên sự thay đổi của "phu quân" khi cha mẹ anh ta từ quê ra chơi hay khi theo anh ta về quê với tư cách nàng dâu. Họ chỉ biết miệt thị lén lút hoặc công khai "đồ nhà quê". Làm như vậy họ thực sự xúc phạm chồng và gia đình nhà chồng. Gốc gác nhà quê vừa là niềm tự hào mà cũng vừa là mặc cảm của những chàng "trai quê ra tỉnh". Một người đàn ông sống ở nông thôn lên thành phố định cư họ có thể thay đổi, thậm chí lột xác. Thế nhưng không có nghĩa là họ sẽ tẩy xóa hết thẩy những hành vi ứng xử hình thành trong môi trường sống cũ. Thứ nhất là không thể xóa được, thứ hai là họ cũng chẳng muốn thế. Ở thành phố họ có một đời sống đúp. Họ cố gắng bắt nhịp với thành phố nhưng đồng thời họ vẫn cố không để mất đi bản sắc quê hương. Thậm chí họ còn cho đó là thế mạnh của mình. Rất nhiều vị thích họp đồng hương, thích về quê xây mộ, tham gia lễ hội, thích nhận được sự ngưỡng mộ từ quê nhà, và rất chú trọng tới lời khen tiếng chê của bà con xóm giềng. Họ tỏ ra bực bội nếu vợ con không tha thiết gì những chuyện này. Điều này khá bất công vì họ đã có một quãng thời gian dài để thích nghi với thành phố trong khi vợ con họ thì chưa bao giờ sinh sống ở nông thôn. Thực ra đây là một trong những vấn đề hậu nhập cư nói chung, chứ không riêng gì chuyện "trai quê ra tỉnh". Những cuộc trở về của Thụ cũng vậy, cái không khí lưu cữu đầy dấu tích của thời gian và lịch sử đã làm sống lại con người trước đây của Thụ. Nó đánh thức những dấu tích của "di sản tăm tối" tưởng như đã khuất lấp, chìm sâu. Lúc này cô vợ thành phố bỗng biến thành một dị vật, rất có thể vì cô ta mà Thụ đánh mất vị thế của người đàn ông mà gia đình và họ hàng kỳ vọng. Và đương nhiên chẳng người vợ nào lại muốn chồng coi mình như dị vật. Bi kịch đã xảy ra.
Gái quê ra thành phố cũng gặp vấn đề tương tự nhưng ít nghiêm trọng hơn. Khi họ kết hôn với một chàng trai thành phố, họ có lợi thế của một nhân vật phụ. Xuất giá tòng phu, đàn bà lấy chồng thì theo chồng. Họ không phải gồng mình thể hiện bản lĩnh cũng như bản sắc. Và hình như sức chịu đựng của đàn bà Việt Nam rất tốt, họ thích nghi hoàn cảnh rất nhanh.
 |
|
Bìa cuốn "Bóng đè". |
Vấn đề chính của Bóng đè không chỉ dừng ở "trai quê ra tỉnh". Giọng kể thản nhiên không một chút mặc cảm phận nữ của nhân vật đã tạo nên sắc thái feminism rõ rệt. Chẳng hạn, "Tôi không thể ngoan hiền. Tôi hay chồm lên người Thụ nuốt lấy anh vồ vập. Tôi ưa kéo Thụ lên chà xát. Tôi bắt đôi tay Thụ bóp nắn liên tục" [ 10] hay "Thụ cứ van xin tôi đừng hực lên như hổ cái. Tôi chẳng thể đặng đừng. Anh bị tôi co rút lôi đi. Đôi lúc thấy anh kinh khiếp tôi đành phải dè dặt. Nhưng rồi đến cơn khát tôi vung vấp hết. Mỗi sáng thức giấc trông Thụ thật tội nghiệp" [ 11]. Tác giả sử dụng toàn động từ mạnh, người nữ không hiến dâng, phục tùng như thói thường mà còn coi chồng mình như một phương tiện để thỏa mãn nhục dục ở mức tối đa, gần như cưỡng bức anh ta vậy.
Việc cô bị bóng ma ông bố chồng cưỡng hiếp (hoặc cô tự kỷ ám thị về điều này) có nhiều cách lý giải. Nhiều bạn đọc sẵn lòng giải mã giống như phát ngôn của Nguyễn Huy Thiệp. Việt Nam giống như một cô gái đồng trinh bị nền văn minh Trung Hoa cưỡng hiếp. Cô gái ấy vừa thích thú, vừa nhục nhã, vừa căm thù nó. Cứ cho là đây là dụng ý của Hoàng Diệu nhưng có lẽ vẫn còn những ẩn ý khác. Sự cưỡng hiếp không chỉ là hành vi thỏa mãn nhu cầu tình dục. Đôi khi nó còn là hành vi ra oai, dằn mặt, thậm chí trả thù. Có lẽ việc bóng ma cưỡng hiếp con dâu trong Bóng đè chứa đựng tất cả những động cơ trên. Tuy nhiên, vì ông ta là bố chồng nên tính chất vô đạo, phi nhân nhiều lên bội phần. Trong tiếng Việt từ cưỡng hiếp nhiều khi được thay thế bằng từ làm nhục. Cưỡng hiếp con dâu cũng là làm nhục con dâu, vừa bỉ ổi vừa dã tâm, vì người phụ nữ bị làm nhục sẽ không bao giờ được sống thanh thản với ký ức ê chề đó, nhất là người đó lại là bố chồng mình. Trong quá khứ thì việc bố chồng cưỡng bức và thông dâm với con dâu không phải chuyện hiếm vì quyền lực của người đàn ông trong gia đình là tuyệt đối. Họ là vua, là bạo chúa trong vương quốc gia đình của họ. Mọi bí mật khủng khiếp đều bị chôn vùi, bưng bít với sự câm lặng của mọi thành viên trong gia đình cốt để gìn giữ "lễ nghĩa, phép tắc". Đỗ Hoàng Diệu đã tái hiện lại một trong những bí mật khủng khiếp đó trong Bóng đè . Việc bóng ma cưỡng bức cô gái trẻ ở đây có vẻ giống một hành vi "dằn mặt" cô con dâu đa dâm, dường như ông ta cũng muốn trả hận cho cuộc sống chăn gối lép vế của con trai mình nơi thành phố. Mẹ chồng và chồng thì im lặng, ghẻ lạnh thậm chí không một chút xót thương, coi như sự ô uế này do chính cô gái tự chuốc lấy. Thực ra trong chuyện không có bằng chứng cụ thể nào cho thấy Thụ thực sự biết vợ mình bị cưỡng bức. Và nếu có biết thực sự, chắc anh ta sẽ vằn mắt lên chối cãi, dọa nạt để để bưng bít, để bảo vệ đến cùng cái "di sản tăm tối" mà anh ta thờ phụng. Thái độ bưng bít, câm lặng của hai mẹ con Thụ mới thực sự làm bạn đọc giận giữ. Đó mới là đỉnh cao của suy đồi đạo đức. Họ giữ lễ với cha ông bằng cách chà đạp lên nhân phẩm, tình cảm một cô gái vô tội, người cũng là một thành viên chính thức của gia đình.
Nếu mọi chuyện dừng lại ở đây thì Bóng đè sẽ trở thành bản cáo trạng vạch tội những tàn dư của "di sản tăm tối". Nhưng những phản ứng của nhân vật nữ lại đưa câu chuyện sang một hướng khác. Đó là cảm giác khoái lạc thể xác cô có được trong những lần bị "cưỡng bức ảo", điều mà anh chồng người trần mắt thịt chẳng làm được. "Tôi đồng lõa, đã kiễng chân lên rên rỉ rồi sau đấy lại nghĩ mình bị hãm hiếp, lại căm oán bóng đen tổ tiên nhà Thụ. Rồi lại mong chờ, lại háo hức thèm thuồng. Bóng đen ấy hiểu tôi thích gì, nó tràn lấp dục vọng trong tôi và đẩy Thụ xa cách" [ 12]. Không những thế cô gái ngày càng dạn dĩ, cô thách thức những những âm hồn nhà chồng bằng cách giật tung khuy áo nhẩy múa trước những ngôi mộ nhà chồng, cô "múa điệu múa da thịt tươi tốt, thách thức thần linh, thách thức âm hồn dòng dõi Trung hoa nhà Thụ" [ 13]. Từ nạn nhân cô ta trở thành đồng lõa và đẩy vị trí thảm hại nhất sang anh chồng tội nghiệp. Càng ngày anh ta càng sa sút, má hõm sâu, gần như câm lặng. Anh ta bị kẹt giữa hai nỗi khổ. Anh ta mặc cảm vì đã không bảo vệ được vợ mình. Thụ bế tắc vì không biết phải ứng xử thế nào với cô vợ thành phố đáng yêu, vô tội và mớ "di sản tăm tối" mà anh vẫn hằng tôn thờ. Anh ta thực sự mất phương hướng. Bản thân vợ Thụ cũng gần như bất lực. Cô ta đã đủ bản lĩnh để coi nhục dục là một hành vi bình thường giống như việc ăn uống và hít thở khí trời. Cô đủ tự tin để ý thức được thỏa mãn nhục dục là nhân quyền. Nhưng cô bế tắc vì chỉ một mình cô chưa đủ. Xã hội cô đang sống ít người đạt đến "bình quyền" như cô. Cô đã va phải một rào cản lớn, đó là những quy ước về đạo đức không thành văn tồn tại cả ngàn năm. Khi đói ăn người ta rất dễ dàng kiếm một thứ gì đó đáp ứng cái dạ dày sôi sục nhưng chặng đường để con người ta thỏa mãn cơn khát thèm tình dục gian nan hơn nhiều, đặc biệt là đối với phụ nữ. Kết thúc truyện, nhân vật chính dường như chấp nhận số phận, chấp nhận "bóng đè" hay nói đúng hơn là bóng đen của di sản tăm tối. "Con tôi sẽ tiếp nối truyền thống, sẽ tiếp tục thờ cúng bóng tối, sẽ tiếp tục banh dạng cho các binh thần thỏa mãn. Nếu là bé trai, con trai tôi sẽ bảo vệ cái bàn thờ, nếu là bé gái, con gái tôi sẽ tiếp tục hiến dâng" [ 14]. Hoặc rõ hơn nữa: "Chúng tôi không biết chọn lựa vì cơ thể chúng tôi đòi hỏi những nhục cảm mà bóng tối ban phát. Chúng tôi bất lực, chỉ còn những ước mơ mà không chiếc bóng nào có thể tước đoạt." [ 15]
Vào thời điểm Bóng đè ra đời, Y Ban cũng "trình làng" truyện ngắn Tự, trong đó vấn đề nhạy cảm trên cũng được đặt ra. Một nữ tiến sĩ xã hội học sống độc thân cùng con gái. Người chồng tâm đầu ý hợp của chị đã bỏ đi sau một thời gian dài mắc chứng liệt dương. Hai người đàn ông tiếp theo có chức tước, học hàm học vị cao nhưng lại xử xự như những con đực thô bỉ. Lẽ ra trong cuộc hẹn đầu tiên họ phải trao hoa tươi hoặc một nụ hôn thì họ lại tìm cách đẩy chị ta ta lên giường "hành sự" cho xong. Quá thất vọng bởi đàn ông, chị ta quyết định mua sextoy để khỏi phải lụy bất cứ người đàn ông nào. "Từ lâu thế giới người ta đã phát minh ra một thứ dụng cụ, chỉ để thỏa mãn mà không cần đến tình yêu. Đó là cái chim giả. Và tôi đã nghĩ ra liệu pháp chim giả.
Có cái chim giả tôi sẽ ngẩng cao đầu và nói: Không, không bao giờ em gặp lại anh nữa đâu. Nhưng cái chính là tôi sẽ bảo toàn được những sự tốt đẹp cho những người đàn ông của dân tộc tôi..." [ 16]. Có lẽ, đứng về phương diện "bình quyền" thì nhân vật nữ của Y Ban "tiến bộ" hơn nhân vật của Hoàng Diệu. Chị ta đã không chấp nhận thực tế, chị ta đã tìm ra cách để giải quyết khá ổn thỏa cái được gọi là "nhục cảm mà bóng tối ban phát". Có một cách thức cực đoan hơn nữa để phụ nữ giải quyết vấn đề nhạy cảm này, đó là "tự thiến mình", như một nữ nhà văn nổi tiếng đã từng tiết lộ trên mạng. Bà ta đã quyết định uống một loại thuốc bắc để giảm thiểu nhu cầu tình dục, để không vướng vào những câu chuyện đàn ông, đàn bà đầy rẫy thị phi, hay nói đúng hơn là để bảo vệ toàn vẹn lòng kiêu hãnh của chính mình.
Kết thúc Bóng đè tác giả viết: "Chúng tôi bất lực, chỉ còn những ước mơ mà không chiếc bóng nào có thể tước đoạt. Tôi đưa tay mình ra ánh sáng. Nắng lung linh trên năm ngón tay dài ngắn thanh tao lạ thường. Chiến tranh, giông gió, bão lũ, hạn hán, tôi có thể chết đi rồi mà bàn tay vẫn nguyên vẹn. Tôi đinh ninh điều ấy. Con tôi sẽ có bàn tay của mẹ. Một bàn tay không béo gầy, không trọng lượng, chỉ có làn da mỏng tanh nhưng biết níu giữ tự do cho dù bị thân thể buộc trói. Nắng tắt, mà bàn tay vẫn óng ánh kỳ diệu". [ 17]
So với kết của Tự và và giải pháp diệt dục cực đoan của nhà văn nữ nổi tiếng kia thì kết của Bóng đè có vẻ hơi cải lương. Nó chưa tương xứng với những trang viết bạo liệt và xuất thần khi tác giả dốc sức lột tả cho ra cảm giác bị "bóng đè". Đành rằng bàn tay đẹp đẽ, thánh thiện kia cũng có thể ít nhiều cứu rỗi được linh hồn "nặng nghiệp" của cô gái nhưng cái cách mà tác giả mô tả nó ở phần đầu và cuối truyện lại có chút gì đó say sưa mang hơi hướng narcissism (ái kỷ). Nhưng nếu quy sến vào một trong những tâm trạng phổ biến, bình đẳng với những tâm trạng khác, đặc biệt đối với nữ giới, thì kết như vậy có khi là hay.
(Bài viết tại Tọa đàm về Văn học nữ quyền diễn ra ngày 9/9 tại Viện Văn học Việt Nam, Hà Nội)
------
Chia sẻ ý kiến của bạn về bài viết này?