Đây là kết quả quan sát 1.500 điểm bán thuốc lá tại 10 tỉnh, thành trên cả nước trong 3 năm liên tiếp (2009-2011) do Trường Đại học Y tế công cộng thực hiện.
Thạc sĩ Lê Thị Thanh Hương, điều phối viên dự án Hướng tới một Việt Nam không có quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá, Đại học Y tế công cộng cho biết, thời gian qua, quy định cấm hoàn toàn quảng cáo, khuyến mại thuốc lá tại Việt Nam được thực hiện khá hiệu quả. Việc quảng cáo trên các pano, áp phích, băng rôn, ti vi, đài, báo... hầu như không xuất hiện trong nhiều năm trở lại đây.
Tuy nhiên, việc trưng bày thuốc lá tại các điểm bán còn nhiều bất cập. Các hình thức vi phạm thường gặp là trưng bày nhiều sản phẩm của một nhãn hiệu thuốc lá, thậm chí trưng bày lẫn với các sản phẩm thông thường khác như kẹo, bánh… tạo thành các điểm quảng cáo hấp dẫn, dễ nhận biết tại điểm bán. Điều này vô tình thúc đẩy hành vi mua và bắt đầu hút thuốc ở thanh thiếu niên. Nó cũng tạo ấn tượng rằng thuốc lá không phải là một sản phẩm độc hại, việc hút thuốc là được chấp nhận về mặt xã hội và khiến giới trẻ bị lôi cuốn. Ngoài ra, việc trưng bày này cũng làm những người đã cai thuốc có nguy cơ tái nghiện, gợi nhớ đến ham muốn hút thuốc trở lại ở những người đang cố gắng bỏ.
“Quy định cho phép trưng bày thuốc lá tại điểm bán là một kẽ hở và Việt Nam cần có lộ trình tiến tới cấm hoàn toàn trưng bày thuốc lá. Thế nhưng quy định này đang bị làm yếu đi trong Dự thảo Luật Phòng chống tác hại thuốc lá, sẽ được Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp này”, thạc sĩ Hương cho biết.
Điều 25, khoản 1b của Dự thảo Luật có quy định “tại các điểm bán, không được trưng bày quá một bao/một tút/hộp của một sản phẩm của một nhãn hiệu thuốc lá”. Theo thạc sĩ Hương, cụm từ “một sản phẩm” trong quy định này là một kẽ hở rất lớn mà các công ty thuốc lá sẽ khai thác triệt để.
Lý do là vì, mỗi nhãn hiệu thuốc lá thường có từ 5 đến 10, thậm chí nhiều hơn các loại sản phẩm khác nhau. Vì thế, nếu cho phép trưng bày một bao/một tút của một sản phẩm của một nhãn hiệu thuốc lá thì mỗi cửa hàng bán lẻ sẽ trưng bày hàng chục loại sản phẩm khác nhau của mỗi nhãn hiệu.
“Với rất nhiều nhãn hiệu thuốc lá hiện có tại Việt Nam, chúng ta sẽ có hàng ngàn loại sản phẩm thuốc lá được phép trưng bày tại các điểm bán. Điều đó đồng nghĩa với việc hàng trăm ngàn điểm bán lẻ trên các đường phố của nước ta sẽ trở thành hàng trăm ngàn điểm quảng cáo thuốc lá”, thạc sĩ Hương nói.
Trong khi đó, hiện tại, mặc dù Thông tư 78 của Bộ Văn hoá Thể thao và Du lịch quy định “Tại điểm bán, không được trưng bày quá một bao hoặc một tút của một nhãn hiệu thuốc lá” nhưng việc thực hiện quy định này còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ các điểm bán vi phạm quy định trưng bày lên đến hơn 90% và việc vi phạm có xu hướng gia tăng. Xu hướng này không giảm ngay cả khi mức xử phạt vi phạm khuyến mãi, quảng cáo thuốc lá tăng từ 1,5 đến 2 lần từ năm 2010.
Ngoài ra, cũng theo thạc sĩ Hương, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Khung của Tổ chức Y tế thế giới về Kiểm soát Thuốc lá từ năm 2004. Trong hướng dẫn thực hiện Công ước này có khuyến cáo các nước cần cấm triệt để bất kỳ hình thức trưng bày sản phẩm nào ở các điểm kinh doanh, chỉ cho phép niêm yết tên sản phẩm và giá bán. So với khuyến cáo này, quy định hiện hành của nước ta vẫn còn yếu, thạc sĩ Hương nhận định.
“Vì thế, có thể nói với cách quy định như đề xuất trong dự thảo Luật thì tỷ lệ vi phạm sẽ còn cao hơn rất nhiều. Các công ty thuốc lá sẽ lợi dụng kẽ hở này để quảng cáo tràn lan sản phẩm của họ tại các điểm bán. Các quy định về cấm quảng cáo thuốc lá sẽ không phát huy được tác dụng như mong muốn của các nhà quản lý”, thạc sĩ Hương nhận định.
Thạc sĩ Hương cho rằng Điều 25, khoản 1b quy định về trưng bày thuốc lá trong Dự Luật cần bỏ chữ "một sản phẩm" và chỉ cho trưng bày như theo quy định hiện nay. Ngoài ra, cần có lộ trình tiến tới cấm hoàn toàn trưng bày thuốc lá tại điểm bán.
“Nếu hạn chế được hoạt động trưng bày thuốc lá thì hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá mới có hiệu quả, và có tác dụng hạn chế người hút mới đặc biệt là thanh thiếu niên. Hiện nay một số nước đã cấm việc trưng bày các sản phẩm thuốc lá tại điểm bán như Thái Lan, Anh, Australia...”, thạc sĩ Hương nói.
Phương Trang