Sau cuộc đấu khẩu nảy lửa với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Phòng Bầu dục tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump hôm 4/3 yêu cầu đình chỉ lập tức mọi nguồn viện trợ quân sự cho Kiev.
Quyết định không được giải thích rõ, nhưng các cố vấn của ông Trump nói rằng lệnh này sẽ được duy trì đến khi Tổng thống Mỹ thấy người đồng cấp Ukraine đã thực hiện đủ cam kết để hướng tới đàm phán hòa bình.
Oleksiy Melnyk, chuyên gia an ninh quốc tế và từng là quan chức Bộ Quốc phòng Ukraine, nói viện trợ quân sự của Mỹ hiện chiếm khoảng 30% nhu cầu vũ khí và đạn dược của Ukraine.
"Chúng có quan trọng không? Tất nhiên là có", ông Melnyk nói, chỉ ra tình trạng thiếu vũ khí và đạn dược dai dẳng của Ukraine. Ông thêm rằng trong ba năm xung đột, Ukraine luôn bị áp đảo về hỏa lực, nhân lực trước Nga, và tình hình trở nên tệ hơn bất kỳ khi nào nguồn viện trợ của phương Tây sụt giảm.
"Trong lúc thiếu đạn dược và vũ khí, việc mất đi chỉ 1% nguồn viện trợ cũng rất quan trọng. 30% chắc chắn rất quan trọng. Liệu đây có là thảm họa? Những gì tôi nghe được từ các nguồn khác nhau là Ukraine chỉ có thể duy trì cường độ chiến đấu như hiện tại khoảng 6 tháng", ông Melnyk nói.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) trao đổi với Phó tổng thống Mỹ JD Vance (phải) trong khi Tổng thống Donald Trump lắng nghe tại Nhà Trắng ngày 28/2. Ảnh: AFP
Kể từ khi nhậm chức nhiệm kỳ hai, chính quyền ông Trump chưa công bố gói viện trợ nào mới cho Ukraine. Dưới thời cựu tổng thống Joe Biden, Mỹ đã chuyển giao cho Ukraine xe tăng Abrams, tên lửa phòng không, tên lửa tầm xa ATACMS, pháo, đạn dược cùng các hệ thống radar, trinh sát.
Mỹ đã viện trợ tổng cộng 119,62 tỷ USD cả về tài chính, nhân đạo và khí tài quân sự cho Ukraine, trở thành bên hỗ trợ lớn nhất cho nước này trong ba năm xung đột. Riêng về quân sự, Mỹ đã cung cấp khoảng 67 tỷ USD vũ khí và thiết bị cho Ukraine, gần một nửa trong tổng số 136 tỷ USD các đồng minh của Kiev đã cung cấp kể từ khi cuộc chiến bắt đầu năm 2022.
Ivana Kottasova, nhà phân tích của CNN, cho rằng quyết định dừng viện trợ của ông Trump đã tạo ra sức ép vô hình khủng khiếp, nhằm buộc Ukraine ngồi vào bàn đàm phán hòa bình với Nga, trong khi Washinton không phải cung cấp đảm bảo an ninh nào như yêu cầu của Kiev.
"Quyết định đình chỉ viện trợ này không phải vì vấn đề kinh tế. Về cơ bản, ông Trump cho rằng Nga sẵn sàng thực hiện thỏa thuận hòa bình và chỉ có Ukraine là trở ngại", Malcolm Chalmers, phó tổng giám đốc tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), cho hay.
Ông chủ Nhà Trắng đã nhiều lần chỉ trích Tổng thống Zelensky trong những tuần qua, gọi ông là "nhà độc tài không được bầu" và cho rằng ông "vô ơn" với sự giúp đỡ của Mỹ. "Bây giờ có thể ai đó không muốn thực hiện thỏa thuận. Và nếu ai đó không muốn, tôi nghĩ người đó sẽ không tồn tại được lâu", ông Trump nói ngày 3/3.
Tổng thống Zelensky trước đó nhiều lần cố gắng thuyết phục chính quyền ông Trump rằng thỏa thuận ngừng bắn không đi kèm biện pháp đảm bảo an ninh cho Ukraine sẽ là thảm họa với nước này, bởi điều đó khó ngăn xung đột bùng phát một lần nữa trong tương lai.
Melnyk nói Ukraine đã dành vài tuần qua để cố gắng tìm hiểu xem tuyên bố nào của ông Trump nên được xem là thông báo chính sách, cũng như tuyên bố nào chỉ là một phần chiến lược cố gắng xoa dịu Nga và thúc đẩy Ukraine ngồi vào bàn đàm phán.
"Với những gì đã đưa ra, có thể thấy rõ ràng đây chính là điều mà Tổng thống Trump và người dân của ông sẽ làm. Và hiện tại, chúng không mang lại lợi ích cho bất kỳ ai trừ đối thủ của chúng tôi", ông nói.
10 bên viện trợ hàng đầu cho Ukraine. Bấm vào ảnh để xem chi tiết.
Dù chưa công bố kế hoạch hòa bình cụ thể, chính quyền ông Trump ngầm gợi ý rằng Ukraine phải chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ với Nga. Họ cũng cho rằng tham vọng gia nhập NATO và giành lại toàn bộ lãnh thổ của Ukraine là "thiếu thực tế".
John Lough, người đứng đầu chính sách đối ngoại tại Trung tâm Chiến lược Á-Âu mới, nói rằng trong ba năm qua, ông Zelensky luôn duy trì quan điểm không nhượng bộ lãnh thổ trước Nga và coi gia nhập NATO là mục tiêu phải hướng đến.
Tuy nhiên, lập trường cứng rắn của ông Zelensky đang đối mặt với áp lực rất lớn từ Mỹ. Kurt Volker, cựu đại sứ Mỹ tại NATO và từng là đặc phái viên của Mỹ về Ukraine, cho rằng trước sức ép lớn của Mỹ, Tổng thống Zelensky nên ký thỏa thuận khoáng sản càng sớm càng tốt. Thỏa thuận ban đầu dự kiến được ký trong cuộc gặp ngày 28/2 tại Nhà Trắng, nhưng cuộc đấu khẩu đã thổi bay tất cả.
"Nếu có thể cố vấn cho Tổng thống Zelensky, đó sẽ là cuộc ký kết công khai trước máy quay, nơi ông ấy đánh giá cao vai trò của Mỹ và người dân nước này với tư cách đối tác chiến lược của Ukraine, đồng thời bày tỏ lấy làm tiếc về cuộc đấu khẩu ở Phòng Bầu dục và nói ông cam kết 100% với mục tiêu giành lại hòa bình cho Ukraine", Volker nói.
Tổng thống Zelensky những ngày qua dường như đang cố xoa dịu ông Trump và chính quyền mới. Ông ngày 4/3 cho biết sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản "bất kỳ lúc nào và với bất kỳ hình thức thuận tiện nào". Ông Zelensky cũng cho rằng cuộc gặp với ông Trump "không diễn ra đúng theo cách mà nó phải có".
Ông thậm chí tuyên bố "sẵn sàng ngồi vào bàn đàm phán", thêm rằng "đội ngũ của tôi sẵn sàng làm việc dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Trump để có được nền hòa bình lâu dài".
Song nhà phân tích và sử học hàng đầu Nga Mark Geleotti nói ông Zelensky và Ukraine có thể phải cần làm nhiều hơn ngoài "những lời nói tử tế" để hàn gắn quan hệ với chính quyền Tổng thống Trump sau những rạn nứt gần đây.
Trong phát biểu trước quốc hội tối 4/3, ông Trump cho hay đã nhận được thư "làm hòa" của ông Zelensky, nhưng Tổng thống Mỹ không nói có dỡ bỏ lệnh đình chỉ viện trợ vũ khí cho Ukraine hay không.
Theo nhà phân tích Ivana Kottasova, những diễn biến vài tuần qua cho thấy chính quyền ông Trump đã sẵn sàng tạo ra "địa chấn" để đạt được những gì họ muốn và không ai có thể dự đoán được những gì tiếp theo.
Lực lượng Ukraine khai hỏa về phía vị trí quân Nga gần Chasov Yar, vùng Donetsk ngày 18/11/2024. Ảnh: AP
"Tôi nghĩ rằng điểm mấu chốt là với ông Trump, Ukraine phải hiểu mình đang ở đâu. Do đó, chỉ vài câu tâng bốc là không đủ. Ukraine phải hiểu rằng họ phải làm bất kỳ điều gì Mỹ yêu cầu", nhà phân tích Geleotti nói.
Justin Logan, nhà nghiên cứu tại Viện Cato, cho biết "lá bài tẩy" mà ông Trump đang nắm trong tay là sử dụng áp lực ngoại giao để chấm dứt cuộc chiến kéo dài 3 năm, điều mà ông đã nhiều lần cam kết từ khi tái tranh cử. "Ukraine đang học được rằng quyền lực của đất nước đang viện trợ vũ khí cho họ là thứ không thể chống lại", Logan nói.
Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Mike Waltz ngày 5/3 cho hay bức thư mà Tổng thống Ukraine gửi Tổng thống Trump là "bước đi đầu tiên tốt đẹp, tích cực" và các quan chức Mỹ đang thảo luận về thời gian, địa điểm và nhóm đàm phán để có thể chấm dứt xung đột Ukraine.
"Tôi nghĩ Tổng thống Donald Trump sẽ cân nhắc kỹ việc dỡ lệnh đình chỉ viện trợ nếu chúng ta có thể ấn định thời gian và tiến hành đàm phán, đồng thời đưa ra một số biện pháp xây dựng lòng tin trên bàn thương lượng", ông Waltz nói. Tuy nhiên, ông xác nhận Mỹ đã ngừng chia sẻ với Ukraine nguồn thông tin tình báo vốn đóng vai trò rất quan trọng trong các hoạt động tác chiến của nước này.
Thùy Lâm (Theo CNN, Washington Post, AP, CNBC)