Theo khoản 5 Điều 3 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, kết hôn là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng với nhau theo quy định của Luật này về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn.
Pháp luật chỉ thừa nhận quan hệ vợ chồng nếu nam và nữ đăng ký kết hôn theo đúng quy định; trường hợp sống chung như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn thì không xác lập quan hệ vợ chồng, trừ trường hợp quan hệ vợ chồng được xác lập trước ngày 3/1/1987 thì được công nhận là đã kết hôn (theo điểm a khoản 3 Nghị quyết số 35/2000/NQ-QH10 của Quốc hội).
Căn cứ Điều 609 và Điều 626 Bộ luật Dân sự năm 2015, trường hợp hai người chung sống với nhau như vợ chồng nhưng không đăng ký kết hôn có thể được hưởng di sản thừa kế của người kia theo di chúc. Phần tài sản mà họ được hưởng cụ thể sẽ được chia theo di chúc sau khi đã trừ đi phần tài sản chia cho những người hưởng thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc theo Điều 644 Bộ luật Dân sự năm 2015.
Lưu ý: Theo khoản 1 Điều 644 Bộ luật Dân sự năm 2015, những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó: Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng; con thành niên mà không có khả năng lao động.
Đối với trường hợp đột ngột qua đời mà không để lại di chúc hợp pháp thì tài sản của người chết được chia theo quy định của pháp luật. Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự năm 2015, những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
- Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
- Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại.
- Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Như vậy, đối với trường hợp chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn, không thuộc trường hợp xác lập quan hệ vợ chồng trước ngày 3/1/1987 và người chết không để lại di chúc hợp pháp thì người còn lại không được hưởng tài sản thừa kế của người đã chết.
Luật sư Phạm Thanh Hữu
Đoàn luật sư TP HCM