Hà Linh -
 |
|
Đại văn hào Liev Tolstoy. |
Tolstoy có khả năng diễn đạt một cách trong sáng, mạch lạc đến phi thường. Ông có thể là nhà văn viết một tác phẩm dài nhất trong lịch sử văn chương nhân loại, nhưng với ngần ấy nội dung, cảm xúc và vấn đề được thể hiện trong tác phẩm, khó có nhà văn nào có thể viết lại một cách chính xác và tiết kiệm ngôn ngữ như ông. Trong tác phẩm có những cảnh tạo được những ấn tượng không thể nào quên đối với độc giả như cảnh trận chiến Austerlitz, buổi khiêu vũ nơi Natasha Rostova gặp Andrei... Đó là những đoạn văn mà chỉ với một vài từ ngữ đặc tả, nhà văn vẽ nên một bức tranh sống động, giúp người đọc dường như cảm nhận một cách chính xác những tình cảm và suy nghĩ của nhân vật. Đặc biệt là trong đoạn miêu tả cái chết của Andrei, Tolstoy đưa đến cho người đọc cái cảm giác như chính họ cũng đang phải đối diện với cái chết, với nỗi đớn đau và khát khao níu kéo sự sống.
Tolstoy từng có một phát biểu nổi tiếng rằng Chiến tranh và hòa bình không chỉ đơn thuần là một cuốn tiểu thuyết. Những kiệt tác văn chương bao giờ cũng vượt qua những khuôn khổ thông thường, nó thách thức mọi hình thức truyền thống. Lấy bối cảnh từ những sự kiện lịch sử của cuộc chiến tranh giữa Nga và quân đội Napoleon, hình thức cuốn tiểu thuyết là một bước phát triển dài từ cấu trúc truyện kể cổ điển của tiểu thuyết châu Âu thế kỷ 19. Tác phẩm tất nhiên có sự phát triển qua mở đầu, diễn biến và kết thúc, nhưng những trình tự thông thường đó không hề biểu hiện một cách rõ ràng trong kiệt tác này.
Trong khi đảm nhiệm chức năng của một cuốn tiểu thuyết, ở một mức độ nào đó, nhờ vào những nỗ lực của nhà văn, cuốn sách là một sự tiếp cận rất gần với sự thật lịch sử. Trước khi đến với văn chương, Tolstoy đã có niềm đam mê đặc biệt với lịch sử nhưng ông thất vọng với lối viết sử mà các nhà sử học vẫn thường làm. Nó làm nghèo nàn đi sự giàu có về hiện thực. Trong khi cuộc đời sống động của con người cung cấp cho người viết một khối lượng lớn những chất liệu phong phú thì nhà sử học chỉ nhặt nhạnh một vài chi tiết để làm cứ liệu cho việc xây dựng giả thuyết và giải thích lịch sử của mình. Điều làm cho nhà văn thất vọng hơn cả là sự bất lực của lịch sử trong việc thể hiện đời sống bên trong của xã hội, thể hiện những suy nghĩ và mối quan hệ riêng tư của con người. Chính vì thế Tolstoy đã lựa chọn văn chương.
 |
|
Tolstoy và các cháu. |
Trong những năm 1850, Tolstoy luôn bị ám ảnh bởi ý tưởng viết một cuốn tiểu thuyết về lịch sử bằng những cảm nhận sống động của cá nhân và cả cộng đồng, làm bật nổi sự tương phản với những nhận thức mang tính hàn lâm của các nhà sử học về quá khứ. Đó là lý do khiến ông quyết tâm viết Chiến tranh và hòa bình.
Thông qua nhân vật trung tâm của cuốn tiểu thuyết, Tolstoy kết hợp những trải nghiệm còn nóng hổi về chiến trận với những dòng ký ức của chính nhân vật. Ví như trong cảnh Pierre Bezukhov lang thang trên bãi chiến trường Borodino, anh hy vọng được nhìn thấy một chiến trường gọn gàng, ngăn nắp như những gì anh được đọc trong sách vở nhưng sự thật hiện ra trước mắt anh là một không khí tan hoang, chết chóc.
Từng phục vụ trong cuộc chiến tranh 1854-1856, những kinh nghiệm trận mạc được nhà văn tận dụng từ vốn sống thực sự của mình. Theo ông, trong những giờ phút bối rối, hỗn loạn trên chiến trường, không một ai có thể nhận thức hoặc kiểm soát được việc gì sẽ xảy ra. Trong những tình huống may rủi này, hành động dũng cảm hay bình tĩnh của cá nhân một người lính có thể ảnh hưởng đến tinh thần của cả một trung đoàn và do đó ảnh hưởng đến cục diện của cuộc chiến.
Nhưng với tư cách là một nhà tiểu thuyết, Tolstoy hứng thú hơn cả trong việc tái hiện lại đời sống tinh thần của xã hội nước Nga trong thời kỳ diễn ra cuộc chiến tranh với Napoleon. Trong Chiến tranh và hòa bình, thời kỳ lịch sử này là một bước ngoặt vĩ đại trong đời sống văn hóa của giới quý tộc Nga. Cuộc kháng chiến năm 1812 được coi là một cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc khỏi sự xâm thực văn hóa của Pháp. Đó là thời kỳ mà những nhà quý tộc như Rostovs và Bolkonskys đấu tranh quyết liệt để chống lại dòng ảnh hưởng văn hóa Pháp và xây dựng một cuộc sống mới theo những tập tục mang "tính cách Nga".
Tolstoy miêu tả quá trình chuyển hóa này trong một loạt những motif khác nhau. Mở đầu cuốn tiểu thuyết, tác giả tái hiện cảnh một salon thời thượng ở St Petersburg, nơi những nhà quý tộc giao tiếp với nhau bằng một thứ tiếng Pháp kiểu cách và giả tạo. Bên cạnh đó, có những quý tộc trại ấp lại chối từ thực đơn kiểu phương Tây, ăn vận những trang phục của dân tộc, lao động như những người nông dân yêu quý đất đai và tìm mọi cách để phục hồi những giá trị văn hóa truyền thống. Một hình ảnh điển hình là nhân vật Natasha, một tiểu thư từng theo học ở Pháp say sưa trong một điệu nhảy dân gian Nga.
Từ cách nhìn nhận đó, Chiến tranh và hòa bình là một bản anh hùng ca của dân tộc Nga, một sự khám phá "dòng ý thức Nga" bên trong đời sống nội tâm của từng nhân vật. Trong quá trình tự sự, Tolstoy đã gạt bỏ cách đong đếm thời gian lịch sử và mang vào đó một không gian, thời gian nghệ thuật in đậm dấu ấn của dòng chảy văn hóa. Ông đạt đến trình độ bậc thầy về phương diện này. Chẳng hạn, sự quay trở lại với lối ăn vận truyền thống trên thực tế diễn ra trong hàng thập kỷ nhưng nhà văn miêu tả nó như một sự chuyển đổi hầu như chỉ trong một đêm trong năm 1812, đấy là một cách biểu hiện nhấn mạnh vào sự chuyển đối mạnh mẽ diễn ra trong lòng nước Nga.
Khi cuốn tiểu thuyết xuất hiện vào quãng năm 1865-1866, giới trí thức Nga đã phải bận rộn với câu hỏi về sự định hình cho những đặc trưng và con đường phát triển của nước Nga, đặc biệt là từ sau cuộc giải phóng nông nô năm 1861.
Có rất nhiều nguyên nhân khiến cho người đọc khắp nơi trên thế giới đam mê Chiến tranh và hòa bình nhưng trên hết, cuốn sách hấp dẫn người đọc bởi sự hoàn mỹ của một tác phẩm nghệ thuật. Đó là khúc ca chiến thắng của con người trong tất cả sự khó khăn và phức tạp của cuộc sống.
(Nguồn: Timesonline)