Chiều 8/1, khác với các phiên xét xử đại án, mở đầu phần thẩm vấn vụ án Cố ý làm trái và Tham ô tài sản xảy ra tại Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) và Tổng công ty Xây lắp dầu khí Việt Nam (PVC), HĐXX không xét hỏi các bị cáo có vai trò chính trước. Trong lúc này, hai bị cáo Đinh La Thăng và Trịnh Xuân Thanh bị áp giải rời phòng xử sang khu vực cách ly. Suốt buổi chiều làm việc, hai ông không được đưa trở lại.
Tại phòng xử, HĐXX hỏi các bị cáo còn lại về hành vi của hai ông Đinh La Thăng, Trịnh Xuân Thanh trong việc chỉ đạo ký hợp đồng EPC số 33 thực hiện Dự án Nhà máy Nhiệt điện Thái Bình 2 trái quy định; sai phạm trong việc PVN cho PVC tạm ứng hơn 6,6 triệu USD cùng 1.300 tỷ đồng dẫn đến số tiền này bị sử dụng sai mục đích.
Theo nội dung vụ án, sau khi được Thủ tướng phê duyệt cho thực hiện Dự án Nhà máy nhiệt điện Thái Bình 2, thấy Tổng công ty PVC do ông Trịnh Xuân Thanh làm Chủ tịch HĐQT gặp khó khăn về tài chính, ông Đinh La Thăng (chủ tịch HĐQT Tập đoàn Dầu khí Việt Nam) đã chỉ định thầu trái luật cho PVC. Sau đó, ông Thăng chỉ đạo cấp dưới ký hợp đồng chóng vánh với PVC và tạm ứng cho công ty này hàng nghìn tỷ đồng. Nhận được ưu ái từ PVC, ông Thanh dùng tiền tạm ứng trả nợ, đầu tư vào các công ty con và chỉ dành một phần tiền nhỏ vào Dự án Nhiệt điện Thái Bình 2.
Cả chục bị cáo liên quan việc này có nhiều câu trả lời trái ngược khiến HĐXX phải cho đối chất. Trong hai cuộc đối chất, thẩm phán Trương Việt Toàn hỏi ít nhất 10 lần câu hỏi: “Vì sao bị cáo biết sai mà vẫn ký duyệt tạm ứng?” cùng nhiều câu hỏi dồn dập đi thẳng vào bản chất khiến nhiều bị cáo lúng túng.
Ai cũng biết sai nhưng vẫn ký
Cuộc đối chất thứ nhất diễn ra giữa bị cáo Vũ Hồng Chương (cựu trưởng ban quản lý Dự án nhà máy Nhiệt điện Thái Bình 2) với các bị cáo Phùng Đình Thực (cựu tổng giám đốc PVN), Nguyễn Xuân Sơn (cựu phó tổng giám đốc PVN).
Ông Phùng Đình Thực. Ảnh: TTXVN.
Bị cáo Chương khai không tham gia vào quá trình đàm phán, thực hiện hợp đồng số 33. Sau khi tiếp nhận công việc Trưởng ban quản lý dự án, ông đã rà soát lại việc thực hiện hợp đồng. Thời điểm nhận được công văn của PVC đề nghị tạm ứng cho nhà thầu, ông Chương nghe phong thanh hợp đồng đó chưa đủ điều kiện thực hiện. "Ban quản lý dự án chỉ là cầu nối giữa chủ đầu tư và nhà thầu, bị cáo “chết” vì làm công văn đề nghị tạm ứng tiền”, ông Chương rầu rĩ nói.
Ông Chương khai biết hợp đồng có vấn đề lớn nên để tránh rủi ro cho chủ đầu tư đã ba lần gửi công văn báo cáo rõ về tình trạng hợp đồng 33, đề nghị Tập đoàn xem xét có ý kiến chỉ đạo nhưng không ai trả lời.
“Bị cáo nhận thức hợp đồng 33 là sai, kể cả điều khoản tạm ứng”, ông Chương khai.
Thẩm phán Toàn hỏi: “Vì sao biết hợp đồng chưa đầy đủ mà vẫn ký công văn đề nghị tạm ứng?”. Ông Chương nói chịu sức ép từ lãnh đạo Tập đoàn, cụ thể là các công văn của ông Nguyễn Xuân Sơn yêu cầu phải chuyển tiền ngay trong ngày.
“Với trách nhiệm của mình, tôi đã làm tất cả mọi việc có thể làm nhưng không thể làm thay đổi quyết định của lãnh đạo Tập đoàn”, ông Chương nói.
“Cụ thể là ai?”, Thẩm phán Trương Việt Toàn truy hỏi. Ông Chương trả lời ngay: “Là anh Đinh La Thăng và tất cả các ban nội dung của Tập đoàn cứ yêu cầu phải làm ngay. Tôi phải chịu sức ép ghê gớm quá, ai đời lại yêu cầu chuyển số tiền vậy ngay trong ngày. Tôi là đơn vị cấp dưới, hạch toán phụ thuộc nên phải nghe lệnh của cấp trên”, ông Chương trình bày.
Trong lời khai tiếp theo, ông Chương nói sau khi chuyển tiền đợt đầu tiên cho Ban quản lý dự án, Tập đoàn PVN có một công văn hỏa tốc do Phó tổng giám đốc Nguyễn Xuân Sơn ký, đề nghị Ban quản lý dự án chuyển hết tiền tạm ứng cho PVC ngay trong ngày.
Trước lời khai này, HĐXX gọi bị cáo Nguyễn Xuân Sơn (nguyên phó tổng giám đốc PVN) lên đối chất. Thẩm phán Trương Việt Toàn ngắt lời, hỏi: "Theo bị cáo, vai trò của bị cáo Đinh La Thăng trong việc chỉ đạo, thực hiện dự án và ký kết hợp đồng này là như thế nào?". Ông Sơn đáp: "Đơn vị kinh doanh nào cũng vậy, người đứng đầu có yếu tố quyết định mọi công việc, gần như đã quyết là làm".
Thẩm phán nói: "Bị cáo khai đây là mệnh lệnh phải thực hiện, có nghĩa là bị cáo nhận thức hợp đồng có vấn đề?". Dưới bục dành cho bị cáo, ông Sơn đáp: "Chỉ đạo của anh Đinh La Thăng gần như là mệnh lệnh. Nếu bị cáo biết hợp đồng có trục trặc và có điều gì đó không ổn, không bao giờ bị cáo thực hiện". Theo bị cáo Sơn thấy Tập đoàn đã có ý kiến chỉ đạo việc chuyển tiền theo hợp đồng nên thực hiện.
Chi hàng triệu USD dù biết là sai
Sau cuộc đối chất thứ nhất khoảng nửa tiếng, cuộc đối chất thứ hai diễn ra giữa ông Nguyễn Xuân Sơn với Ninh Văn Quỳnh (cựu kế toán trưởng kiêm trưởng ban tài chính kế toán PVN).
Ông Ninh Văn Quỳnh.
Theo cáo buộc, trong quá trình thực hiện dự án Nhà máy Nhiệt điện Thái Bình 2, ông Ninh Văn Quỳnh với vai trò Kế toán trưởng - Trưởng ban Tài chính Kế toán PVN biết Hợp đồng EPC số 33 được ký và thực hiện trái quy định nhưng vẫn đề xuất với ông Sơn trong việc chuyển tiền cho ban quản dự án để chi tạm ứng 6,6 triệu USD và 1.300 tỷ đồng cho PVC.
Đứng trước bục khai báo chiều 8/1, ông Quỳnh nhanh nhẹn hơn ở phiên sơ thẩm xét xử Đại án Oceanbank cách đây hơn ba tháng cũng đối chất với ông Sơn. Giọng trầm, khai rõ ràng, ông Quỳnh nhận thấy việc ký kết hợp đồng 33 là sai, nhưng giải thích căn cứ vào kế hoạch của ban quản lý dự án nên mới ký cấp tiền chứ không chỉ dựa vào hợp đồng 33.
“Những lần sau xuất tiền đều theo chỉ đạo của anh Nguyễn Xuân Sơn”, ông Quỳnh khẳng định. Theo ông Quỳnh, ông Sơn nói dù hợp đồng 33 còn nhiều thiếu sót "nhưng Chủ tịch Thăng đang rất nóng giận nên cứ chuyển tiền trước rồi sẽ hoàn thiện". Vì vậy, ông Quỳnh duyệt tạm ứng cho nhà thầu hơn 7 triệu USD (tương đương 6% giá trị hợp đồng).
“Bây giờ bị cáo đã nhận thức được sai. Tất cả mọi người ở PVN như bị cáo không ai là không nhận thức được hợp đồng 33 còn nhiều thiếu sót. Nhưng vẫn phải duyệt đề xuất chuyển tiền tạm ứng cho PVC”, bị cáo Quỳnh giải thích.
Ngay khi đó, thẩm phán Toàn hỏi dồn dập: “Theo bị cáo một hợp đồng còn đang tranh cãi, tiếp tục phải hiệu chỉnh thì đã bỏ tiền ra tạm ứng được chưa? Hợp đồng đó đã có hiệu lực chưa?". Ông Quỳnh ấp úng thừa nhận "chưa".
Thẩm phán Toàn chất vấn: "Chưa có hiệu lực thì có đủ điều kiện tạm ứng không? Ai chỉ đạo bị cáo thực hiện một hợp đồng chưa có hiệu lực để bị cáo đề xuất, đôn đốc, tham mưu cho lãnh đạo?”. Trước tràng câu hỏi của thẩm phán Toàn, ông Quỳnh khai mình chịu sự chỉ đạo trực tiếp của ông Sơn chứ không có ai khác.
Ông Nguyễn Xuân Sơn. Ảnh: TTXVN.
Ngay sau đó, thẩm phán Toàn gọi bị cáo Sơn lên đối chất, yêu cầu ông Sơn giải thích việc ông Quỳnh vừa khai đã báo cáo những sai sót của hợp đồng 33. Ông Sơn giải thích vòng vo, vẫn cho rằng chỉ biết hợp đồng đang hoàn thiện nên không biết sai sót. Khi ông Sơn khai, ông Quỳnh lúc quay mặt, lúc ngửa mặt lên nghe. Cuộc đối chất này dừng lúc 18h, toà thông báo khép lại ngày làm việc đầu tiên.
Trời Hà Nội trở rét đậm, 18h30 các bị cáo rời phòng xử về nơi tạm giam.
Phiên tòa có nhiều hình thức tố tụng mới
Luật sư Nguyễn Văn Chiến (bào chữa cho bị cáo Nguyễn Quốc Khánh - cựu phó chủ tịch HĐQT PVC) chia sẻ đây là phiên tòa đầu tiên tại Hà Nội phòng xử được sắp xếp chỗ ngồi theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Mô hình phòng xử tạo ra sự độc lập cho HĐXX khi ngồi điều hành ở trên bục dưới Quốc huy. VKS và luật sư ngồi ngang nhau tạo ra không khí hài hòa, bình đẳng. Vị trí ngồi của các bị cáo cũng tạo được sự gần gũi, thân thiện.
Luật sư Nguyễn Văn Chiến.
Về việc điều hành phiên xử, ông Chiến cho rằng HĐXX đã bám sát các hành vi cáo trạng truy tố đồng thời cho kiểm tra chéo, đối chất trực tiếp khi có những vấn đề mâu thuẫn. Đây là một cách thẩm vấn đi thẳng vào vấn đề, có thể làm rõ ngay vấn đề từ khi hỏi, không máy móc lần lượt hỏi hết bị cáo này mới sang bị cáo khác.
Ông nhận thấy HĐXX đã thực hiện theo đề nghị của luật sư với người làm chứng, lời khai của các bị cáo nếu có xung đột, mâu thuẫn thì cho cách ly.
Ngày 9/1, toà tiếp tục làm việc.