Tờ mờ sáng ngày đầu tháng 5, ba người đàn ông ở xã Sơn Lang chạy xe máy gần 30 km, len lỏi trong vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng để săn mật ong. Đến khu vực bìa rừng, họ bỏ lại xe bên con đường mòn và kiểm tra lại lần cuối các dụng cụ cần thiết cho chuyến đi, gồm: mảnh lưới nhỏ, bao nylon, thức ăn, nước uống và điện thoại di động.
Anh Đinh Văn Thiêng leo lên cây lấy mật ong rừng. Ảnh: Trần Hoá
6h, anh Đinh Văn Thiêng, 36 tuổi, dẫn cả nhóm tiến sâu vào rừng, chia thành ba mũi, dọc con suối nhỏ, mắt hướng lên trời. Trên tay mỗi người đều cầm rựa và nhánh cây khua đuổi muỗi. Sau hơn một giờ tìm kiếm, nghe âm thanh ra hiệu bên kia triền dốc, anh Thiêng biết người bạn của mình đã phát hiện tổ ong.
Đó là tổ ong rừng dài hơn một mét, bám lơ lửng dưới nhánh cây cao khoảng 30 m, bị dây leo che chắn xung quang nên khó phát hiện. Cả ba mừng rỡ, bắt tay vào chuẩn bị củi khô, lá xanh quấn bên ngoài tạo thành bó đuốc khói.
Anh Thiêng sau đó cột bó đuốc vào người, mang túi, dao và trùm mảnh lưới vào đầu rồi nhanh nhẹn leo lên ngọn cây. Người thợ khua đuốc và thổi khói vào tổ đuổi ong, rồi nhanh tay cắt từng mảng sáp chứa mật, để lại phần sáp chứa nhộng. Công đoạn lấy mật được anh thực hiện trong vài phút, bởi nếu ở trên cây quá lâu dễ bị đàn ong tấn công.
"Chắc được 2-3 lít mật", anh Thiêng nói khi vừa đặt chân xuống đất. Cả nhóm tụm lại thưởng thức thứ mật ong vàng sánh, thơm, lấy lại sức tiếp tục lang thang trong cánh rừng nguyên sinh tìm mật. Trong lúc tìm kiếm, nhóm anh Thiêng thỉnh thoảng mở điện thoại xem định vị những tổ ong được đánh dấu từ trước. Họ ghé thăm một tổ nằm trên ngọn đa cổ thụ, giữa lòng suối, thấy phần chứa mật còn mỏng nên cả nhóm bỏ đi, hẹn nhau nửa tháng sau sẽ quay lại. Còn một số tổ ong đã bị người khác lấy.
Đàn ong thấy khói bay tán loạn, người thợ nhân cơ hội cắt bọng mật. Ảnh: Trần Hoá
Theo anh Thiêng, ong thường làm tổ ở nơi gần nguồn nước, và dưới những tàng cây che kín. Nhờ từ nhỏ đã được bố dẫn vào rừng lấy mật ong nên anh tích luỹ được nhiều kinh nghiệm tìm ong cũng như khả năng leo cây giỏi. Những tổ ong trên cổ thụ cao hơn 50 m, nhiều người không dám trèo nhưng anh có thể leo lên dễ dàng. "Tuy nhiên, việc lấy mật khá thất thường, có hôm lấy được vài chục lít, nhưng cũng có khi cả ngày không tìm được tổ nào", anh Thiêng nói.
Hơn 10 năm kinh nghiệm săn mật ong rừng, anh Đinh Văn Vất, 35 tuổi, cho biết nghề này luôn thường trực các mối nguy hiểm như: bị ong đốt, rắn cắn, ngã cây... song những người thợ hầu như đều đã quen với nó. Mỗi nhóm đi săn mật ong thường từ 3 đến 5 người để hỗ trợ nhau, bắt đầu từ tháng 3-6 dương lịch. Với giá mật ong rừng 400-500.000 đồng một lít, số tiền thu được sẽ chia đều cho các thành viên trong nhóm.
Nhóm anh Thiêng lấy được khoảng 3 lít mật sau hơn một giờ băng rừng. Ảnh: Trần Hoá
Theo anh Vất, người dân Ba Na ở Tây Nguyên đều tuân thủ nhiều điều cấm kỵ khi lấy mật như: tuyệt đối không được cắt hết cả tổ (phần có nhộng) để chúng tiếp tục sinh sôi; không đóng đinh vào thân cây để trèo... Nếu ai vi phạm, sẽ bị "thần rừng" trừng phạt như bị ong đốt hoặc ngã cây khi trèo lấy mật.
"Người bản địa khai thác mật ong từ bao đời nay và việc này không xâm hại cây rừng nên cũng được lực lượng chức năng tạo điều kiện", anh Vất nói.
Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng có diện tích trên 15.000 ha. Tất cả 5 thôn, làng vùng đệm đều được nhận khoán quản lý bảo vệ rừng (400.000 đồng trên một ha mỗi năm) của khu bảo tồn theo hình thức giao khoán cho gần 300 hộ người Ba Na ở xã Sơn Lang.
Ông Nguyễn Hồng Quân, Phó giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng, cho hay trong quá trình kiểm tra, bảo vệ rừng, lực lượng chức năng đều tạo điều kiện cho người dân kiếm thêm thu nhập từ các loại lâm sản phụ như mật ong, nấm, dược liệu... trong vùng đệm khu bảo tồn, nhưng không ảnh hưởng hệ sinh thái.
Trần Hóa