Đoàn Minh Tâm -
Thật không dám nói rằng mình hiểu ý đồ sáng tác của tác giả, chỉ xin trình bày những điều mà cảm nhận chủ quan mách bảo. Theo tôi, thông qua Rỗng ngực, Phan Huyền Thư muốn nói tới sự tha hóa trong lối sống của một bộ phận thanh thiếu niên hiện nay.
Vậy Phan Huyền Thư đã miêu tả sự tha hóa đó như thế nào? Sự tha hóa bắt đầu từ cách ăn mặc, trang sức. Mái tóc dài đen huyền, dài thướt tha từng một thời là biểu tượng của người con gái Việt Nam giờ không được những cô gái trẻ ưa chuộng nữa. Tóc của họ giờ là:
tóc em sợi vàng sợi bạc
sợi nâu sợi tím sợi hồng sợi xanh
(Rỗng ngực)
Sự tha hóa đến từ cách sống buông thả. Ăn chơi, hút hít, mê tín... những thứ đó không còn lạ lẫm với không ít con người ở độ tuổi mười tám, đôi mươi:
Ngõ hẻm,
trăng rông
mấy nàng xì ke chưa chồng vật thuốc
...
Mái hiên tây mấy chú nhóc
Xa tuổi thơ
gối lên sách tướng số ôm nhau
(Rỗng ngực)
Nhưng ghê gớm nhất là sự tha hóa của tư tưởng. Những con người trẻ trong thơ Phan Huyền Thư, họ nghĩ nhiều về tính dục:
Ý nghĩ nhảy múa
Gối chăn còn phảng phất
Mùi ái ân tẻ nhạt
...
Ý nghĩ đàn ông bất lực
Căm ghét hoan lạc
(Gửi: Ngày hôm qua)
Niềm khát khao về tính dục mạnh đến nỗi làm họ nghi ngờ về tiết tháo của người phụ nữ. Họ cho rằng đó là điều bất khả thi:
Ý nghĩ cầm tù
Ái ân bà già hiềm khích
Hoang tưởng phong
Danh tiết hạnh: "Bất khả thi"
(Gửi: Ngày hôm qua)
Họ cười cợt với tình yêu, với quê hương - những điều tưởng chừng thiêng liêng nhất với con người. Tình yêu với họ đơn thuần chỉ là một trò chơi của ma quỷ:
Yêu
Tiếp tục trò chơi ma quỷ
(Gửi: Ngày hôm qua)
Còn quê hương? Họ bác bỏ những hình dung ảo huyền của thế hệ đi trước. Quê hương với họ không phải là chùm khế ngọt, là mẹ hiền. Quê hương đơn thuần chỉ là mảnh đất mình sinh ra ở đó:
Quê hương không là mẹ
Quê hương chỉ là hương
(Thực dụng hư vô)
Cao ngạo hơn, họ còn xét lại cả quá trình phát triển của loài người. Họ hoài nghi những bước tiến của nhân loại. Họ nằm cười khẩy chờ một sự thất bại của loài người trên con đường tiến đến văn minh, tiến bộ:
Tôi nằm đây đợi loài người trở lại
Để nói về sự ra đi
(Người người đi tương lai)
Cũng có những lúc họ chợt tỉnh táo nhận ra rằng:
... đang nợ mình một cuộc dấn thân
... đang quỵt mình một phép ẩn dụ
... đang lừa mình hạnh phúc tội nợ
(Chạy trốn)
Đáng tiếc. Sự tỉnh táo ấy không biến thành hành động. Với họ, đó chỉ là:
biết để hèn
biết để biết
vu vơ
(Chạy trốn)
Nghi ngờ những giá trị truyền thống, họ tự tìm cho mình một bản sắc, một hệ giá trị riêng. Buồn thay, những triết lý đó chỉ là những lời nhảm nhí:
Mặt trời biến thế gian thành một cõi nhàm chán
Đơn điệu đến nỗi
Mỗi ngày tự tìm
Một cách quyên sinh
(Thực dụng hư vô)
Còn những ham muốn, ước mơ thì gói gọn trong hai chữ điên loạn:
Muốn lật đổ chính chuyên. Muốn tranh vợ cướp chồng. Muốn giật bồ thông dâm. Muốn đặt bom tượng đài. Muốn gia nhập làng chơi. Muốn tham gia hành trình văn hóa. Muốn líu lo diễn thuyết về mình trong cuộc họp. Muốn dậu đổ bìm leo
...
Muốn say trong mưa. Muốn yêu người cô độc. Muốn cấm khẩu. Muốn bất tỉnh. Muốn đặt bùa mê. Muốn lú.
(Tháng Tám)
Sự tha hóa đến đây là đỉnh điểm. Chán nản quá. Không ngờ một bộ phận thanh thiếu niên - những chủ nhân tương lai của đất nước - lại có lối sống, cách nghĩ sai lệch, mất cân bằng đến vậy. Nguyên nhân nào dẫn đến thực trạng đáng buồn kể trên? Phan Huyền Thư không có ý định lý giải hiện tượng này. Câu hỏi lớn trên đòi hỏi câu trả lời của toàn xã hội. Theo tôi hiểu, thông qua Rỗng ngực, Phan Huyền Thư chỉ muốn trình bày quan điểm của mình rằng thơ ca nên đối diện, nên đào sâu vào những mặt trái xã hội. Một quan điểm thể hiện thái độ nhập thế tích cực, rất đáng lưu tâm, bàn bạc và tranh luận.
Sự tha hóa của một bộ phận giới trẻ được miêu tả bằng một hình thức thơ cũng rất "tha hóa". Từ câu chữ, hình ảnh, cách ngắt nhịp, cách xuống dòng - tất cả như muốn "trêu tức" những cấu trúc thơ ca quen thuộc. Rỗng ngực có nhiều tứ thơ được ngắt nhịp theo kiểu chẻ làm ba, làm bốn đoạn, xuống dòng triền miên theo dạng "đổ bóng":
Người
người
đi
tương
lai...
(Người người đi tương lai)
Có nhiều cụm từ, cụm từ được tác giả bê nguyên ở cuộc sống vào thơ mà chưa qua gọt giũa, tinh chế như nhếch môi, ngái ngủ, đú đởn, lợm giọng, độc dược, mùi học đòi... có nhiều những câu thơ "không thơ" chút nào, kiểu: Không cắn trộm, miếng táo sẽ chẳng vừa nổi miệng ai. Chỉ thi thoảng, chúng ta mới bắt gặp thấp thoáng trong một vài câu những đường nét của nghệ thuật:
Bốc hơi từ tham vọng ẩm ướt
Chỉ mồi chài được
Thực dụng hư vô
(Thực dụng hư vô)
Anh rơi trong em
Rơi không chiều rơi huyễn hoặc
Nắng rơi chiều chợt nắng quái xưa
(Rơi tình)
Ngày ngày thất hứa
Anh dũa nỗi buồn em muộn màng vô vọng
(Độ lượng)
Muốn thì thầm vuốt ve Huế thật khẽ
Lại sợ chạm vào nơi nhạy cảm trên cơ thể Việt Nam
(Huế)
Lối viết này cũng đã xuất hiện trong Nằm nghiêng và trong thơ của một số nhà thơ cùng thế hệ với Phan Huyền Thư. Dường như một trào lưu thơ ca mới được hình thành? Kết luận như vậy e quá vội vàng. Thực chất lối viết này chỉ là một trong nhiều những nỗ lực nhằm đổi mới về nội dung, nghệ thuật của các nhà thơ hôm nay - trong đó có các nhà thơ trẻ như Phan Huyền Thư. Thiết nghĩ, trong bối cảnh tất cả còn đang ở giai đoạn thử nghiệm để định hình nên hệ giá trị mới như hiện nay, thì với những gì trình bày trong Rỗng ngực, phải nói Phan Huyền Thư táo bạo đến thế là cùng. Nhưng như thế mới là tuổi trẻ. Có thể thế chăng?
(Nguồn: Văn Nghệ Quân Đội tháng 5/2006)