Khi nghĩ về World Cup, thứ đầu tiên hiện lên trong đầu tôi là màu sắc.
Những hộp thiếc nhỏ, được sơn màu xanh dương, vàng và xanh lá.
Những sắc màu tươi sáng nhất trên đời.
Ở Brazil, việc sơn màu lên những chiếc hộp là truyền thống trước mỗi kỳ World Cup. Người ta tràn ra đường, sơn lên những bức tường nơi mình sống. Cứ như thể đang có một cuộc thi ngầm: xem tường nơi nào có tranh đẹp nhất, lề đường nơi nào có màu rực rỡ nhất vậy.
World Cup 1982, như mọi đứa trẻ khác tại Brazil, tôi cũng ra ngoài và vẽ lên tường. Có cảm giác như mọi đứa trẻ trong xóm đều muốn trổ tài họa sĩ, những bức tranh tường mọc lên mọi nơi, với đủ thứ sắc màu và hình vẽ: nào chim, nào quốc kỳ, nào các tuyển thủ quốc gia.
Sau khi vẽ xong, đám trẻ theo chân một người già, ông Renato, để xem các trận đấu. Tôi không nhớ nhiều về Renato, ngoài việc ông quá to lớn so với cả bọn. Là lính không quân về hưu, ông hay mua cho đám trẻ chúng tôi đồ chiên và sô đa. Chơi vậy là sộp lắm, dù nó có thể chỉ là chuyện nhỏ với ông ấy. Cả đám ngồi đó dán mắt vào màn hình, và mơ một ngày từng đứa trở thành cầu thủ chuyên nghiệp.
Tôi lớn lên ở Bento Ribeiro, miền quê phía bắc của Rio de Janeiro. Chỗ ấy cũng nghèo, nhưng chưa đến mức tồi tàn ổ chuột như bạn vẫn thấy trên TV. Chúng tôi vẫn có nhà để ở. Và không một ngày nào trôi qua mà chúng tôi không nói chuyện về bóng đá.
Khi tôi lên năm tuổi, cuộc đời tôi đã tràn ngập bóng đá. Không biết giải thích thế nào, nhưng rõ ràng tôi kết nối với bóng đá gần như lập tức. Cứ như bóng đá đã hiện hữu bên trong con người tôi, từ khi vừa chào đời vậy. Tôi muốn làm cầu thủ, đấy là ước mơ từ thơ ấu, nhưng một đứa trẻ con nào biết điều ấy có ý nghĩa gì. Khi nhúng cái cọ của tôi vào hộp sơn để trổ tài làm họa sĩ trên tường, tôi đâu biết bóng đá rồi sẽ đưa mình đến đâu. Sơn chảy xuống cổ tay rồi bàn tay, tôi mặc kệ vì mải nhìn vào bức tường phía trước. Trên bức tường ấy, Zico đang nhìn đám trẻ chúng tôi.
Tôi không biết mọi thứ đã diễn ra nhanh đến thế nào. Trong phút chốc, giấc mơ bỗng trở thành... cuộc đời. Tôi thấy mình cùng đám trẻ chơi bóng, ý tôi là chơi bóng suốt ngày. Bây giờ, khi nhìn lại, tôi nhận ra có lẽ điều khác biệt duy nhất giữa tôi và đám trẻ ấy là: tôi không chỉ mơ về việc trở thành cầu thủ đỉnh nhất, mà tôi thực sự tin vào điều đó. Tôi có niềm tin rằng mình sẽ trở thành một trong những cầu thủ oách nhất trong lịch sử.
Tôi cứ cười khi nghĩ về điều đó, vì tôi không biết từ đâu ra cái niềm tin nom chẳng khiêm tốn chút nào. Nhưng nó... cứ bật ra một cách tự nhiên, khi tôi đá quả bóng đầu tiên.
Tôi không nhớ rõ trận đấu đầu tiên của Flamengo mà mình trực tiếp theo dõi cùng bố đã diễn ra thế nào. Tôi chỉ nhớ cảm giác ấy giống như ta bắt đầu biết đi vậy. Tất nhiên ta chẳng nhớ nổi cảm giác khi chưa biết đi. Tôi cũng vậy đó, tôi không nhớ nổi đời mình trước khi có bóng đá là như thế nào cả.
Tôi cũng không nhớ nổi cái biệt danh đầu tiên trong đời mình đã xuất hiện như thế nào. Tôi chỉ nhớ sau khi ghi bàn vào lưới hai người anh, họ đều la lên "Dadadooooooo!"
Lúc còn nhỏ, tôi không thể phát âm tên mình. Thành ra Ronaldo cứ bị tôi đọc ngọng thành "Dadado". Cái tên "Dadado" đã ra đời như thế đó.
Khi các anh tôi đã vào nhà, tôi vẫn còn ở ngoài với quả bóng, đá đi đá lại. Chân trái, chân phải, rồi lại chân trái. Tôi thích chơi ở trong sân nhà mình. Nhà tôi không lớn mấy, tôi cứ phải ngủ trên đi văng suốt, bù lại có được khoảng sân này. Và đấy là tất cả những gì tôi cần: không gian để chơi bóng. Nhà tôi được vây quanh bởi rất nhiều cây ăn trái: này xoài, này ổi, này đào. Khi các anh không chơi cùng, tôi tự lừa bóng quanh những gốc cây.
Trong những ngày tháng ấy, tôi đã thầm nhủ: rồi mình sẽ trở thành cầu thủ hay nhất xưa nay.
Tôi nhìn mọi cơ hội như một nấc thang đưa mình đến gần ước mơ ấy. Suy nghĩ ấy cứ thường trực trong đầu tôi, khiến tôi không còn nghĩ được gì khác. Bố mẹ tôi muốn tôi tập trung vào việc học, nhưng đầu óc tôi không thể toàn tâm. Sau năm đầu tiên chơi futsal, mọi thứ gần như dọn đường cho ước mơ ấy. Một phần trong số đó là vận may, nhưng chủ yếu là sự khao khát.
Một năm sau, tôi được vào tập cùng đội Sao Cristovao. Khi mới 13 tuổi, đã có nhiều CLB dòm ngó tôi. Vì thế, tôi dời lên Belo Horizonte để đầu quân cho Cruzeiro. Năm 15 tuổi, tôi đã được mời lên tập cùng với đội tuyển quốc gia. 16 tuổi tôi đá trận chuyên nghiệp đầu tiên cho Cruzeiro. Năm 1994, tôi đã có tên trong danh sách dự World Cup tại Mỹ.
Như tôi đã nói ấy, mọi thứ diễn ra nhanh lắm.
Và dù đã chờ đợi mọi thứ diễn ra theo hướng ấy, tôi vẫn cảm thấy ngạc nhiên. Vì tôi đâu biết hành trình trở thành cầu thủ chuyên nghiệp phải diễn ra những bước đầu. Làm gì có kế hoạch hay cẩm nang nào. Nhanh ghê lắm. Mới hôm trước còn đá bóng trong trường, hôm sau đã thấy mình tập cùng Bebeto.
Rồi World Cup ào đến, làm sao tôi có thể diễn tả được ngày hội bóng đá lớn nhất hành tinh đây? Ở Mỹ, người ta hay bảo giấc mơ của mọi học sinh là vào Harvard. Với dân Brazil, dự World Cup chính là vào Harvard vậy. Nó là đấu trường hạng nhất, dành cho cầu thủ hạng nhất.
Tôi không đá một phút nào giải năm ấy, nhưng tôi theo dõi và hấp thu mọi thứ có thể. Tôi ghi chú lại, tôi thu nhặt mọi thông tin, vì tôi biết mình sẽ trở lại đấu trường này.
Mùa hè năm 1994 ấy đã thay đổi hoàn toàn cuộc đời và sự nghiệp của tôi.
Bởi mùa hè năm ấy tôi lần đầu tiên gặp Romario. Tôi đã dõi theo anh ấy trong suốt thời gian trưởng thành. Và tôi nghĩ anh ấy, cùng với Zico, là hình mẫu cho một tiền đạo xịn, cả trong lẫn ngoài sân cỏ. Khi tôi đến khu tập trung của đội tuyển mùa hè năm ấy, Romario luôn ân cần với mọi cầu thủ trẻ, đặc biệt là tôi. Có thể vì chúng tôi đều là tiền đạo, hoặc có thể anh ấy nhìn thấy ở tôi khát vọng và động lực to lớn, giống anh thời còn trẻ. Có nhiều lần sau buổi tập, chúng tôi nói chuyện với nhau không dứt. Hơi quái lạ, nhưng tôi có cảm giác anh ấy nhìn bóng đá với nhãn quan tương tự tôi, cứ đi từng bước một, cho đến khi nào trở thành đỉnh của đỉnh mới thôi.
Và bước tiếp theo, như Romario khuyên, là phải sang châu Âu.
Romario đã chuyển sang Barca lúc đó, sau khi đã chơi cho PSV Eindhoven - CLB ngỏ ý muốn có tôi ngay lúc ấy. Nghe có vẻ buồn cười, nhưng một trong những đề tài chúng tôi trò chuyện nhiều nhất là thời tiết. Cảm giác đang chơi bóng ở Brazil phải chuyển sang mặt sân đầy tuyết ở Hà Lan thế nào nhỉ?
Nhưng sự thích nghi lớn nhất không phải thời tiết mà chính là sự cạnh tranh. Romario bảo với tôi về việc sẽ vô địch La Liga, sẽ đá trận chung kết Champions League. Tôi biết để trở thành cầu thủ giỏi nhất, tôi cũng phải đi theo lộ trình ấy. Nên tôi ký với PSV.
George Weah.
Marco van Basten.
Paolo Maldini.
Đấy đều là những cầu thủ truyền cảm hứng khi tôi còn bé. Giờ thì tôi đã đến châu Âu, tôi phải tiếp tục tỏa sáng và nổi bật. Tôi đặt ra những mục tiêu tiếp theo và hoàn thành chúng. Tôi cũng phải đảm bảo là mọi nỗ lực của mình được người khác chú ý.
Khi vừa ký với PSV, tôi bảo mình sẽ ghi 30 bàn ngay mùa đầu tiên. Và tôi ghi được 30 bàn.
Tôi nói mình sẽ trở thành cầu thủ hay nhất thế giới. Và tôi đã giành Quả Bóng Vàng sau khi đầu quân cho Barca.
Tôi luôn có niềm tin vào bản thân khi còn là một đứa trẻ. Nhưng dám tuyên bố về số bàn thắng và giải thưởng ư? Tôi chỉ học theo những ngôi sao đã đi trước mình. Đá bóng hay chưa đủ, phải thu hút sự chú ý của tất cả, phải trình diễn. Nhưng rốt cục, thể hiện ở trên sân vẫn là lời nói trọng lượng nhất.
Tôi không bao giờ đánh mất động lực. Tôi vẫn tự đặt ra những thử thách, nhưng tôi dần ít tuyên bố hơn. Tôi vẫn nói, nhưng chỉ cho mình nghe. Tôi liên tục ép bản thân phải hoàn thiện, đẩy sự chịu đựng lên cao hơn. Chỉ có một điều tôi vẫn chưa làm được: ra sân và thi đấu ở World Cup.
Ở World Cup 1998, tôi mới 21 tuổi, bóng đá vẫn còn rất vui. Tôi ghi bốn bàn trên đường đến với trận chung kết với tuyển Pháp. Rồi vào ngày diễn ra chung kết, đã có biến cố xảy ra, theo cái cách mà tôi không thể giải thích nổi.
Tôi cảm thấy người yếu đuối, vô lực và cuối cùng là một cơn động kinh khi đang nằm trên giường. Tôi không nhớ nhiều lắm về những gì đã diễn ra thời gian ấy, nhưng vì bác sĩ kiểm tra và nói tôi có thể ra sân nên tôi ra sân. Tất nhiên tôi đã chơi không tốt và chúng tôi thua trận ấy 0-3.
Đấy là thời gian tồi tệ. Nhưng tôi tự nhủ mình còn trẻ và vẫn còn nhiều World Cup phía trước.
Nhưng đời đâu như ta muốn phải không?
Năm tiếp theo, tôi gặp một chấn thương đầu gối rất nặng. Nó tệ đến mức nhiều người đã bảo tôi phải chia tay bóng đá vĩnh viễn. Một số người còn bảo tôi sẽ không thể đi lại như bình thường được nữa.
Đấy là lúc tôi phải vượt qua giới hạn của bản thân.
Tôi phải thừa nhận là có những thứ trong bóng đá mà tôi rất ghét: việc di chuyển và chờ đợi. Tôi chỉ yêu cảm giác được ra sân và thi đấu. Cảm xúc ấy chưa bao giờ mất đi. Ở PSV, Barcelona hay Inter, bao giờ tôi cũng ra sân với niềm vui trẻ thơ.
Tôi có cảm giác đời mình khởi đầu và kết thúc trên sân cỏ. Thế nên khi gối bị chấn thương nặng, tôi như một người hấp hối. Bời vậy, tôi làm mọi thứ để có thể trở lại. Tôi bay đến Mỹ gặp những bác sĩ và nhà giải phẫu giỏi nhất. Tôi đi vòng quanh thế giới tìm kiếm cơ hội.
Suốt ba năm sau đó chỉ toàn là tập luyện hồi phục, trở lại, tái phát, lại tập luyện. Tôi biết World Cup 2002 đến càng gần, nhưng tôi không còn thời gian để nghĩ đến những danh hiệu hay những bàn thắng. Phải trở lại sân cỏ, phải chạm chân lại vào trái bóng đã.
Ba năm sau chấn thương tồi tệ nhất, và bốn năm sau chung kết World Cup 1998, tôi lại chơi bóng tại Hàn Quốc, trong màu áo đội tuyển Brazil tại một kỳ World Cup nữa. Và trước khi đá trận chung kết năm ấy với Đức, vài điều phi thường đã diễn ra.
Trong phòng thay quần áo, HLV Luiz Felipe Scolari muốn cho chúng tôi xem một đoạn băng trên truyền hình. Chúng tôi nhìn nhau, không biết HLV đang toan tính điều gì đây. Sao tự nhiên lại có cái TV giữa phòng thay quần áo thế này.
"Cứ ngồi xuống nào", Luiz nói với chúng tôi. "Có vài thứ tôi muốn các cậu xem".
Rồi ông bật TV, nhấn nút chạy. Đấy là một đoạn băng ghi lại hình ảnh từ Globo, một kênh truyền hình Brazil. Từ lúc đặt chân đến Nhật Bản, chúng tôi chưa từng nhìn thấy bất kỳ hình ảnh nào từ quê nhà. Và đoạn băng này không chỉ là những hình ảnh đơn thuần.
Đài Globo đã đến các miền quê của cầu thủ, ghi lại cảnh người thân và hàng xóm của chúng tôi ăn mừng như thế nào. Nơi cuối cùng họ đến là Bento Ribeiro, quê tôi. Tôi đã nhìn thấy lại con phố nơi mình lớn lên, những bức tường từng hứng chịu những cú sút của mình. Và tôi nhìn thấy những đứa trẻ, đứng cạnh bức tường đầy sơn, được vẽ để cổ động cho chúng tôi, như cách mà tôi từng vẽ để cổ động cho những người hùng của mình trước đây.
Đấy là hình ảnh cuối cùng mà chúng tôi thấy trước khi bước vào sân để đá trận chung kết.
Hết hiệp 1, tỷ số vẫn là 0-0, và đã có một chút âu lo trong đội. Mọi người không nói chuyện với nhau nhiều, thậm chí cũng không có thảo luận chiến thuật gì cả. Chúng tôi biết mình cần phải làm gì, đó là ghi bàn và thắng trận đấu này.
Đấy là một niềm tin không thể giải thích. Niềm tin ấy đã theo chúng tôi qua từng trận đấu tại giải. Một niềm tin len lỏi, không thể định nghĩa. Đấy là đội bóng mạnh nhất mà tôi từng khoác áo. Và áp lực càng cao, niềm tin ấy lại càng lớn. Tôi điềm tĩnh vô cùng, tôi cho đấy là điều làm nên một tiền đạo giỏi: ngập tràn cảm xúc, nhưng biết cách kiểm soát nó.
Thế nên khi ghi bàn, cảm giác như một cơn cực khoái, à không, phải sướng hơn chứ.
Khi ghi hai bàn vào lưới Đức, tôi nghĩ: đây rồi, mọi thứ là đây, một chức vô địch World Cup đang chờ đợi ta. Tôi chưa từng cảm thấy phấn khích đến như thế khi đứng trên sân.
Phút 90, tôi bị rút ra khỏi sân. Đấy là điều tuyệt vời nhất mà Luiz có thể làm cho tôi. Vì đứng bên ngoài sân, tôi có thể nhìn thấy tất cả. Trên đường rời khỏi sân, tôi nghĩ về những người từng nói tôi không thể trở lại, không thể đá bóng nổi, thậm chí không thể đi đứng như bình thường.
Đấy là năm 2002, thời điểm mọi người bắt đầu dùng điện thoại di động nhiều hơn. Và khi rời sân, tôi nhìn thấy những ánh đèn chớp nháy như đang trong sàn nhảy. Phải mất một phút tôi mới nhận ra điều gì xảy ra. Mọi người đang chụp hình mình.
Trên đường piste, tôi nhìn thấy Rodrigo Paiva, thư ký báo chí đi theo đội. Anh ấy đã ở cạnh tôi trong suốt thời gian hồi phục. Anh ấy vẫn đi bộ chầm chậm cạnh tôi khi tôi cố tập hồi phục. Có lúc tôi ngã quỵ xuống và bật khóc. Mọi cảm xúc đó để rồi bây giờ tôi đứng ở đây, như một món quà.
Và tất nhiên, chúng tôi ăn mừng. Tôi không ngủ được đêm ấy. Tất cả tiệc tùng cho đến khi bay về Brazil. Trên chuyến bay trở lại quê hương, tôi ngồi cạnh con trai mình, lúc ấy mới hai tuổi. Rồi tôi nhìn sang bố mình. Hai bố con tôi hiếm khi phải nói nhiều, chỉ một ánh nhìn là đủ. Chúng tôi hiểu chức vô địch World Cup này ý nghĩa thế nào với Brazil.
Và ý nghĩa thế nào với quê hương Bento Ribeiro.
Chuyến bay dừng lại ở nhiều thành phố tại Brazil. Cảm giác nhìn thấy người dân nước mình ngập trong niềm vui thật tuyệt. Tranh tường ở mọi nơi, với gương mặt chúng tôi trên đó.
Sau khi vô địch World Cup, tôi lại đặt ra những bước tiếp theo, những mục tiêu tiếp theo. Chỉ có điều mọi việc khó khăn hơn sau một ca chấn thương. Tôi cứ ám ảnh bởi suy nghĩ: mọi chuyện sẽ ra sao nếu không có ca chấn thương ấy, nếu tôi biết tập luyện một cách hợp lý hơn.
Với tôi, bóng đá luôn là chuyện tôi có thể đẩy giới hạn mình đi xa đến đâu và kéo dài sự nghiệp của mình tới đâu. Tôi đã cố vượt qua một ca chấn thương đầu gối nữa và gia nhập Corinthians. Nhưng rồi những vấn đề sức khỏe khác hành hạ tôi đến thở cũng khó, đứng lên cũng mệt, tôi biết mình phải dừng lại. Không còn là cầu thủ mà mình muốn, ra sân cũng chẳng còn gì vui.
Thế nên năm 2011, tôi cần phải ra quyết định.
Tôi cần phải giã từ sự nghiệp.
Ít nhất là sự nghiệp trên sân cỏ.
Nhưng bóng đá là một thứ gây nghiện, cho cầu thủ, cho CĐV, cho mọi người. Đấy là lý do bóng đá kết nối nhiều người trên thế thế giới đến vậy. Tôi đã dành nhiều thời gian để suy nghĩ mình phải làm gì sau khi giải nghệ, để suy nghĩ bóng đá đã cho mình những gì.
Tôi muốn đảm bảo lũ trẻ quê mình nhìn bóng đá theo cách tôi đã nhìn. Nhưng những thành phố và xóm làng đang ngày càng thay đổi. Khi tôi lớn lên, sân bóng ở mọi nơi. Nhưng bây giờ toàn là những cao ốc, những tòa nhà, đâu còn lũ trẻ chơi bóng trên đường nữa.
Với tôi, sân bóng là điều hoàn hảo nhất trên đời. Sân bóng ấy có thể ở trong một sân vận động, trên một bãi biển, hoặc đơn giản là bãi cỏ lớn với những gốc cây ăn trái. Không hề gì cả. Khi còn nhỏ, đám trẻ bước ra sân và nhìn thấy tương lai của chúng.
Một trong những điều làm tôi vui nhất là khi biết Lionel Messi, Neymar, Cristiano Ronaldo hay Zlatan Ibrahimovic nói về ảnh hưởng của tôi lên họ, lên cách họ chơi bóng và trưởng thành. Nghĩ về những điều này, tôi như thấy lại chính mình của thời thơ ấu, lớn lên tại Brazil, vẽ tranh tường và mơ trở thành Zico. Có những cậu bé ở Brazil, Argentina, Bồ Đào Nha hay Thụy Điển mơ trở thành tôi. Ôi sự kết nối ấy mới tuyệt vời làm sao!
Điều này thật đẹp. Bóng đá thật đẹp.
Bạn biết không, tôi nghĩ nhiều về việc sẽ kết thúc tất cả những ước mơ về bóng đá của mình như thế nào. Tôi là người giỏi kể truyện, nhưng không bao giờ giỏi kết thúc. Nên tôi bèn kết thúc theo cách này:
- Tôi đã sống những giấc mơ của mình. Có bao nhiêu người đủ dũng khí nói thế về cuộc đời họ? Được nhìn thấy và sống trong những rực rỡ sắc màu.
Hoài Thương dịch
