Robert Lepage (sinh năm 1957) là nghệ sĩ sân khấu, đạo diễn xuất sắc của Canada. Ông từng đoạt nhiều danh hiệu lớn trong và ngoài nước. Lepage được công nhận là người tạo nên cuộc cách mạng trong sân khấu cổ điển. Ông đặc biệt thành công khi tiếp cận sân khấu sáng tạo, áp dụng các công nghệ hiện đại, kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật trên một sân khấu.
Đạo diễn Robert Lepage ở Hà Nội. |
Hiện Lepage ở Hà Nội để giới thiệu vở nhạc kịch Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác mà ông làm đạo diễn. Lepage bắt đầu biết tới các loại hình múa rối của châu Á khi xem nhiều thể loại như rối bóng của Trung Quốc, rối tay của Đài Loan, rối Bunraku của Nhật Bản... nhưng rối nước của Việt Nam đem lại ấn tượng đặc biệt nhất. Cũng bởi ấn tượng đặc biệt đó mà đầu năm 2007, Lepage quyết tới Việt Nam, cùng với Gerald Herman - giám đốc rạp Hanoi Cinematheque - để tìm hiểu về rối nước. Trong suốt 10 ngày ở Việt Nam, Lepage tới các sân khấu, xem biểu diễn, tiếp xúc nghệ sĩ, tìm hiểu sân khấu, kỹ thuật của rối nước.
Trở về Canada, với sự sáng tạo của mình trong nghệ thuật sân khấu, ông đưa rối nước Việt Nam vào dựng vở Chim sơn ca. Vở nhạc kịch đã được dàn dựng tại Toronto vào tháng 10/2009 với cái tên Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác. Đến tháng 7/2010, vở này ra mắt công chúng lần đầu tại Liên hoan âm nhạc Lyrique d'Aix-en-Provence, sau đó diễn tại Nhà hát Lyon vào mùa thu năm 2010. Tháng 6/2011, vở nhạc kịch được giải thưởng Claude Rostand - giải do Hội phê bình âm nhạc Pháp trao tặng, nhằm tôn vinh các tác phẩm âm nhạc hay nhất bên ngoài Paris.
Nhạc kịch Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác dựa trên vở nhạc kịch Chim sơn ca (nhà soạn nhạc Igor Stravinsky viết dựa theo câu chuyện của Andersen). Khi được hỏi vì sao lại có ý định đưa rối nước (một loại hình nghệ thuật dân gian Việt Nam) vào dựng nhạc kịch (loại hình nghệ thuật hàn lâm phương Tây), Lepage trả lời: "Nhạc kịch phát triển mạnh ở châu Âu thế kỷ 19, từ lúc đó những người dàn dựng đã muốn có sự giao lưu với nghệ thuật châu Á, vì thế họ cũng đã mô phỏng phong cách bài trí sân khấu châu Á rồi. Bản thân câu chuyện Chim họa mi cũng lấy bối cảnh Trung Hoa (nhân vật chính là hoàng đế Trung Hoa), vì thế tôi muốn thể hiện sự giao thoa văn hóa Đông - Tây trong vở nhạc kịch này. Đúng là kết hợp rối nước Việt Nam với nhạc kịch thoạt nghe có vẻ khó và có độ chênh, nhưng thực chất lịch sử nghệ thuật từ thế kỷ 19 đã có xu hướng giao thoa".
Các diễn viên lội nước và điều khiển con rối trong vở nhạc kịch Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác. |
Trong vở nhạc kịch Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác, Lepage đã lấy cảm hứng trang trí sân khấu theo kiểu hoàng cung Trung Quốc, dàn dựng và biểu diễn dựa trên nghệ thuật rối nước cổ truyền của Việt Nam. Sân khấu được thiết kế sáng tạo với một bể nước được dựng trước vị trí của dàn nhạc. Sân khấu bên phải và bên trái là chỗ dành cho dàn nhạc và hợp xướng. Các nghệ sĩ múa rối, ca sĩ và nghệ sĩ độc tấu lội trong nước và điều khiển các con rối đại diện cho các nhân vật y hệt các nghệ sĩ rối nước Việt Nam.
Lepage kể, khi ông dàn dựng vở Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác, các nghệ sĩ đã phản đối nhiều, họ cho rằng khó mà vừa hát, vừa điều khiển con rối được. Tuy nhiên, trải qua quá trình tập luyện, các giọng ca opera đã tỏ ra thích thú vì có những trải nghiệm mới. "Họ nói với tôi rằng, đối với một nghệ sĩ Opera thì cơ thể giống như một cái máy hát, và dành cho việc hát. Nhưng khi lội trong nước, điều khiển rối, cơ thể có thêm một nhiệm vụ nữa là truyền cá tính và cái hồn vào con rối. Việc được bộc lộ ở hai hình thái khác nhau, người nghệ sĩ sẽ có những trải nghiệm mới về bản thân. Từ chỗ phản đối khi phải lội nước để hát, các giọng ca dần trở nên yêu thích. Thậm chí diễn viên vào vai chim sơn ca còn nói cô ấy ghen tị với các bạn vì phải làm chim bay trên trời mà không được lội xuống nước".
Lần trở lại Việt Nam này, Lepage muốn giới thiệu vở nhạc kịch tới công chúng quê hương của rối nước. Lepage nói: "Tôi rất tiếc vì không thể đem toàn bộ vở nhạc kịch sang đây diễn. Nó quá lớn, quá hoành tráng, chỉ tính riêng ca sĩ đã có tới tám giọng ca opera cùng dàn hợp xướng 80 người. Kèm theo đó là rất nhiều nhạc công trong dàn nhạc, các diễn viên, cùng sân khấu, đạo cụ... Tôi hy vọng trong tương lai có một nguồn tài trợ để đưa được vở diễn sang Việt Nam".
Vở Chim sơn ca và những truyện ngụ ngôn khác đã được ghi hình khi lưu diễn ở Pháp năm 2010. Video ghi lại toàn bộ hình ảnh vở nhạc kịch này được trình chiếu ở rạp Cinematheque (Hà Nội) chiều tối ngày 3/12. Ngôn ngữ của vở diễn bằng tiếng Nga, với phụ đề tiếng Việt. Cuối buổi chiếu, đạo diễn Lepage trò chuyện, chia sẻ với khán giả những câu chuyện hậu trường khi dàn dựng vở nhạc kịch độc đáo này.
Hiền Đỗ