Theo một số nhà tâm thần học, rối loạn đa nhân cách xảy ra khi người bệnh gặp phải sang chấn tâm lý, thường do bị ngược đãi lúc nhỏ. Thay vì có tính cách thống nhất, người bệnh sẽ có nhiều nhân cách khác nhau luân phiên kiểm soát một cơ thể. Vì thế, người mắc chứng rối loạn đa nhân cách có thể thực hiện tội ác khủng khiếp mà hoàn toàn không biết gì vì điều đó do một trong những nhân cách khác của họ thực hiện.
Tuy nhiên, một số người nghi ngờ cách hiểu trên, cho rằng chứng rối loạn đa nhân cách chỉ là thủ đoạn gian dối của người phạm tội để tránh phải đối mặt hậu quả. Vì thế, xung quanh chứng bệnh này tồn tại sự hoài nghi rất lớn.
Lần đầu tiên bị cáo ở Mỹ sử dụng rối loạn nhân cách làm căn cứ bào chữa trước tòa được cho là trường hợp của Billy Milligan - "yêu râu xanh" được xác định có 24 nhân cách.
Năm 1978, Billy Milligan, 23 tuổi, bị xét xử trước tòa án bang Ohio về tội Hiếp dâm, Cướp tài sản và Bắt cóc. Vụ án của Milligan đã thu hút chú ý của cả nước khi luật sư bào chữa lập luận rằng hai nhân cách khác trong người Milligan mới là hung thủ. Vì thế, Milligan phải được tuyên vô tội do không đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự, theo luật sư.
Củng cố cho lập luận này là việc một trong ba nạn nhân bị hiếp dâm khai rằng kẻ hiếp dâm nói giọng Đức, trong khi Milligan sinh ra và lớn lên ở Mỹ. Một nạn nhân khác nói kẻ hiếp dâm có vẻ tốt bụng và nếu ở hoàn cảnh khác, cô có thể xem xét việc hẹn hò với đối phương.
Billy Milligan (phải) tại tòa. Ảnh: Columbus Dispatch.
Tuy cực kỳ bất thường tại thời điểm ấy, căn cứ bào chữa trên đã thành công. Milligan không bị kết án mà chỉ bị bắt buộc chữa bệnh tại viện tâm thần.
Các nhà tâm thần học cho rằng cơ thể Milligan có tới 24 nhân cách, trong đó Milligan là nhân cách chính. Các nhân cách khác bao gồm Christene (3 tuổi, bé gái ba tuổi mắc chứng khó đọc), Ragen Vadascovinich (chuyên gia đạn dược người Nam Tư), Arthur (chuyên gia khoa học và y học người Anh),...
Năm 1991, ông ta được xuất viện sau khi các bác sĩ thống nhất rằng 24 nhân cách đã hợp lại thành một thể thống nhất có tên "Người thầy". Ra viện, Milligan sống cuộc đời lặng lẽ và chết vì ung thư vào năm 2014.
Billy Milligan không phải người duy nhất ở Mỹ thành công dùng chứng rối loạn đa nhân cách làm căn cứ bào chữa. Năm 1979, cô gái 23 tuổi Juanita Maxwell bị buộc tội đánh chết Inez Kelly, 73 tuổi. Vụ án xảy ra tại khách sạn trong bang Florida, nơi Maxwell làm giúp việc và cũng là nơi nạn nhân sống.
Ra tòa, Maxwell khẳng định Kelly không phải do mình giết, hung thủ thật sự là nhân cách hung hãn hơn có tên Wanda Weston. Trong khi Maxwell ít nói và đứng đắn, Weston nói luôn miệng và hay khoe khoang về việc hút cần sa.
Trên bục chứng cứ, Weston không ngần ngại thừa nhận đã dùng cây đèn đánh chết Kelly khi đối phương không chịu trả lại chiếc bút. Sự biến hóa đột ngột của Maxwell trước tòa không khỏi khiến những người có mặt giật mình. Cuối cùng, tòa tuyên Maxwell vô tội do không đủ năng lực chịu trách nhiệm hình sự.
Maxwell sau đó bị buộc chữa bệnh tại viện tâm thần và được chồng toàn tâm hỗ trợ. Nhưng chỉ ít lâu sau khi xuất viện, năm 1988, Maxwell lại phải ngồi tù vì cướp hai ngân hàng tại thành phố St. Peterburg, bang Florida. Tại thời điểm này, Maxwell đã có 7 nhân cách khác nhau nhưng Wanda vẫn bị cho là kẻ gây ra vụ cướp.
Tuy nhiên, chứng rối loạn đa nhân cách không phải "bùa hộ mệnh" cho bị cáo và có tỉ lệ thành công không cao như được thể hiện trong ba vụ án sau đây.
Khi bị bắt giữ vào năm 2011, Billy Joe Harris được cảnh sát cho là "một trong những kẻ bị truy nã gắt gao nhất tại bang Texas (Mỹ)". Harris còn có biệt hiệu "Kẻ hiếp dâm Chạng vạng" vì gây ra những vụ tấn công trong sáng sớm nhắm vào phụ nữ lớn tuổi và khuyết tật.
Chứng cứ ADN đã có thể liên kết Harris với các vụ tấn công và đột nhập xảy ra trên địa phận nhiều hạt tại bang Texas trong vòng hai năm. Dù vậy, Harris quả quyết mình không phải kẻ hiếp dâm hàng loạt và chỉ điểm một trong ba nhân cách trong cơ thể.
Theo Psychology Today, trước tòa, tiến sĩ Colin Ross nói tin rằng Harris bị rối loạn đa nhân cách nhưng vẫn thể hiện sự dè dặt với nhận định trên. Ross đặt nghi vấn về điểm số cao mà Harris nhận được trong bài kiểm tra sàng lọc triệu chứng của rối loạn đa nhân cách, trong khi bài kiểm tra do chính luật sư bào chữa cho Harris làm. Ngoài ra, Harris đôi khi còn nói dối về đời sống riêng.
Mọi người trong phòng xét xử cũng nghi ngờ Harris. Một số bồi thẩm viên phải nhịn cười khi thấy quá trình Harris "biến" thành Bobby, một nhân cách khác. Càng thêm bất lợi cho Harris là việc trong cuộc gọi được ghi âm, ông ta từng nói với bạn gái rằng sẽ có "màn trình diễn tốt" trước tòa.
Cuối cùng, Harris bị kết tội và tuyên phạt tù chung thân vào năm 2011. Từ đó tới nay, hắn ta cố gắng kháng cáo nhưng đều không thành công.
Trong vụ án khác, ngày 20/9/2005, một cậu bé 9 tuổi gọi điện cho cảnh sát bang New Jersey để báo tin vừa bị chú ruột, Dwayne Wilson, 37 tuổi, đâm bị thương. Nam thiếu niên là người duy nhất trong nhà còn sống, mẹ và hai anh chị ruột đều đã chết.
Dwayne Wilson tại tòa. Ảnh: NJ.
Trước tòa, luật sư của Wilson lập luận rằng chính nhân cách khát máu của thân chủ, tên Kiko, đã gây án. Vì thế, Wilson không phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, lập luận này không thuyết phục được tòa án, Dwayne Wilson sau cùng bị phạt 40 năm tù.
Thomas Huskey được các cô gái bán dâm bang Tennessee đặt biệt danh là "Người Sở thú" vì từng làm tại khu nhà của voi tại sở thú thành phố Knoxville. Biệt danh này cũng đã trở thành cái tên được truyền thông dùng để gọi Huskey khi ông ta bị khởi tố trong một chuỗi vụ án mạng vào năm 1999.
Huskey thú nhận giết hại bốn phụ nữ và bị cáo buộc hiếp dâm và cướp của hai người khác. Cảnh sát còn tìm được số trang sức mà Huskey được cho là đã lấy từ thi thể nạn nhân làm "đồ lưu niệm".
Phản bác, luật sư của Huskey khẳng định rằng thân chủ hoàn toàn không thú tội, giữ đồ lưu niệm, hoặc có hành động gì sai trái. Kẻ gây án thực sự là "Kyle", một nhân cách khác của thân chủ, theo vị luật sư.
Trước lập luận này, bồi thẩm đoàn trong phiên xét xử năm 1999 không thể thống nhất ý kiến về việc Huskey có thật sự giết người hay không. Sau khi quá trình tố tụng bị kéo dài nhiều năm, bốn cáo trạng giết người bị công tố viên hủy bỏ vào năm 2005.
Dù vậy, Huskey vẫn bị kết tội Hiếp dâm và bị phạt 64 năm tù. Phiên xử Huskey là một trong những phiên tòa tốn kém nhất trong lịch sử bang Tennessee, theo Knoxville News Sentinel.
Quốc Đạt (Theo New York Times, Psychology Today)