Người này tiếp cận và hứa viết bài can thiệp pháp lý cho đương sự trong một vụ cưỡng chế. Anh ta đòi 50 triệu và đã nhận 12 triệu. Để nạn nhân tin, y hẹn nạn nhân lên tòa soạn báo. Y vào tòa soạn trước, rồi bước ra từ phòng tư vấn, gặp nạn nhân thông báo là đã can thiệp để được tư vấn miễn phí và sẽ viết bài. Trong khi thật ra, báo Pháp luật TP HCM vốn luôn có một đội ngũ hàng chục luật sư sẵn sàng tư vấn miễn phí cho người dân. Sau đó, khi đang hẹn nạn nhân để nhận tiếp 30 triệu, tên này bị bắt.
Đây không phải là trường hợp hiếm hoi. Nó là hệ quả của một não trạng quen thuộc trong xã hội.
Mỗi năm có hàng chục, hàng trăm trường hợp giả danh cán bộ hoặc người nhà cán bộ để xin việc làm, chủ yếu vào ngành y hoặc ngành giáo dục; xin chạy vào trường đại học của ngành công an... bị phát hiện và bắt giữ. Tương ứng là hàng trăm nạn nhân mắc lừa tổng số tiền tính bằng đơn vị trăm tỷ đồng. Và dù được cảnh báo, nó vẫn tiếp diễn năm này qua năm khác.
Hơn 20 năm làm báo, tôi không đếm được bao nhiêu lần những chiếc xe hơi biển số trắng dán logo đài truyền hình hoặc đơn giản hơn là một tấm biển in nền đỏ chữ vàng với hai gạch ưu tiên, ở góc dưới có ba chữ "Xe báo chí".
Cũng không dưới chục lần tôi được ai đó nhờ vả phóng to tấm ảnh chụp họ với một lãnh đạo cao cấp khi tình cờ có dịp bắt tay, để treo trang trọng giữa phòng khách gia đình hay phòng làm việc nhằm thỏa mãn sự hãnh diện hoặc ra oai.
Trong nhiều trường hợp, có những chiếc xe biển trắng chạy trên đường không dán kính chắn nắng và vờ vô tình để cái mũ sĩ quan cảnh sát hay quân đội phía sau để bên ngoài nhìn thấy.
Tình trạng hễ vi phạm giao thông là xưng quen ông này, gọi điện thoại cho ông kia và được cho đi mà không hề bị lập biên bản xảy ra khá phổ biến. Tại hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác an toàn giao thông hôm 4/1, ông Trương Hòa Bình, Phó thủ tướng phải chỉ đạo: “Không thể để tình trạng cứ bị dừng xe là rút điện thoại ra gọi, sau đó có tiếng nói người quen là cho đi. Phải kiên quyết chấm dứt tình trạng 'cưa đôi' giữa người vi phạm và lực lượng xử phạt”.
Một dạo, khi lực lượng 141 của Công an Hà Nội chặn dừng kiểm tra đối tượng vi phạm, nhiều kẻ còn xưng là cháu giám đốc công an Hà Nội. Một thiếu niên 17 tuổi có hành vi “chống đối người thi hành công vụ”. Khi bị khống chế, cậu này còn cao giọng: “Tôi là cháu chú Nhanh đây”.
Một cậu thiếu niên 17 tuổi mà đã có tâm lý mạo xưng để thách thức luật pháp,cho thấy tâm lý xã hội có vấn đề. Sự mạo xưng ấy hình thành một niềm tin rằng “quen biết” là một quyền lực.
Tâm lý nể nang, coi mối quan hệ với người có chức quyền lớn hơn luật pháp, tư tưởng "một người làm quan cả họ được nhờ", nỗi toan tính, nói như người Nam Bộ là sợ "cá ăn kiến rồi kiến ăn cá"... tất cả đều là nguyên nhân tạo nên quyền lực đó, một quyền lực mềm hữu dụng.
Pháp luật và ý thức công vụ biến thành món hàng đổi chác. Tâm lý ấy vô hiệu hoá kỷ cương, nó giễu nhại pháp chế, nó khiến công đường thành chỗ bán buôn. Tư duy ấy không chỉ tồn tại trong cán bộ, sự nhờ vả cậy dựa còn là quán tính sống của nhiều người.
Sẽ rất dễ nếu chỉ để viết lời kết thế này: dẹp tệ trạng này, lại là trách nhiệm của những người quản trị xã hội chứ không phải của dân chúng.
Nhưng bạn có thực lòng tin "quyền lực mềm" sẽ được xóa bỏ nếu chỉ bằng lời hô hào?
Đức Hiển