 |
|
Hai loại chức năng khác nhau của bán cầu não Bộ não của chúng ta có nhiều chiến lược để đối phó với sự ngẫu nhiên. Nhờ sự cảm nhận có chọn lọc nên chỉ những thông tin, dữ liệu phù hợp với sự mong đợi chủ quan mới lọt được vào tiềm thức con người. Việc đánh giá thấp sự ngẫu nhiên làm cho bộ não cố tình nhận ra những quy luật trong sự việc không thể có quy luật. Sau đó trí tưởng tượng được chắp cánh sẽ thiết lập mối liên quan giữa những sự việc, chi tiết hoàn toàn không liên quan gì với nhau. Hầu như những cơ chế này luôn luôn tác động cùng nhau. Yếu tố quyết định ở đây là bán cầu đại não của chúng ta được chia làm hai nửa với hai loại chức năng khác nhau. Thông thường người ta cho rằng, bán cầu não trái chịu trách nhiệm về khả năng ngôn ngữ và logic, bán cầu não phải điều khiển sáng tạo. Tuy nhiên việc phân chia nhiệm vụ được thực hiện tinh tế hơn nhiều. Có thể nói một cách thái quá là bán cầu não trái ngây ngô hơn bán cầu não phải. Giống như một nhân viên kế toán, bán cầu não trái nhận biết các mối liên hệ quen thuộc và thu thập các quy tắc đơn giản. Như vậy khi gặp tình huống xảy ra không theo quy luật, não trái khó có thể cảm nhận đó là những sự ngẫu nhiên. Gieo xúc xắc 5 lần liền được 6 điểm hoặc một cầu thủ bóng rổ ném trúng 5 lần liền là những sự việc không phù hợp với "cách nghĩ" của bán cầu não này. Những người bị tai biến mạch máu não trái không chịu sự ảnh hưởng của "cách nghĩ" này. Trong những hoạt động mà ý thức tìm tòi quy luật, công thức lại là một trở ngại, ví dụ như khi chơi xổ số, thì họ tỏ ra thành công hơn. Trong khi đó, một người hoàn toàn khỏe mạnh luôn có ý thức tìm tòi nguyên tắc, quy luật thì phải sống với thực tế là anh ta khó quyết định được, khi nào việc tìm tòi quy luật trở nên vô nghĩa hoặc thậm chí còn có hại nữa. Nhà triết học người Mỹ Galen Pletcher đã nói: "Một phần quan trọng trong kho tàng kinh nghiệm của con người là biết được cần phải tìm cách không lý giải cái gì". So với anh bạn đồng hành bên trái thì bán cầu não phải "ranh ma hơn". Bán cầu não phải cảm nhận được những mối quan hệ siêu thực. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của nó là suy nghĩ - liên tưởng, hay nói cách khác là khả năng tư duy tổng hợp. Ai bị trục trặc ở bán cầu não phải thường mất khả năng hài hước và khả năng nhận thức được những sự việc, lời nói ngụ ý hoặc nước đôi. Như vậy bán cầu não phải là một bậc thầy chuyên tìm cách liên tưởng để giải thích ý nghĩa của những giấc mơ. Ai đêm trước mơ có một chiếc xe đạp và ngay sáng hôm sau nhận được món quà đó thì sẽ khẳng định ngay khả năng "tiên đoán" của mình. Tuy nhiên, người này cũng sẽ vẫn khẳng định khả năng tiên đoán đó, nếu chiếc xe đạp đang có bị trộm lẻn vào nhà lấy mất. Bán cầu não phải thích liên tưởng sẽ biến sự việc ngẫu nhiên trùng lặp này thành một biểu hiện của số phận (theo kiểu: số của mình là mất xe đạp). Chính vì theo nguyên tắc đó nên hầu như tất cả những lời tiên đoán theo kiểu bói toán cho ngày mai, tuần sau, tháng sau hoặc năm tới đều ít nhiều trở thành hiện thực. Trên thực tế các thí nghiệm thần kinh học cho thấy có một mối quan hệ giữa hoạt động của bán cầu não phải thích liên tưởng với người vốn tin vào những sức mạnh siêu thực. Khả năng liên tưởng để tin một cách mù quáng như vậy chính là mặt trái của khả năng sáng tạo của con người. Vai trò của hoóc môn dopamin đối với những người tin vào định mệnh. Trong một thí nghiệm, nhà tâm lý thần kinh Thụy Sĩ, giáo sư Peter Brugger cho hiện lên màn hình những khuôn mặt và các hình thù ngẫu nhiên. Những người tham gia thí nghiệm ngồi trước màn hình thường nói là nhận ra các khuôn mặt trong khi đó lại là một hình ngẫu nhiên nào đó. Hầu như không một ai mắc sai lầm theo hướng ngược lại (nhìn mặt người thành một hình thù ngẫu nhiên). Những người bị nhầm lẫn nhiều được Brugger xếp loại là những người dễ tin vào số phận, tin vào những quyền lực siêu phàm. Trong đạo Thiên Chúa, họ cũng là những người rất mộ đạo. Điều đáng ngạc nhiên là Brugger có thể biến những người không tin vào quyền lực siêu phàm thành những “con chiên ngoan đạo” bằng cách thay đổi một chút quá trình trao đổi chất trong não những người tham gia thí nghiệm. Cụ thể là ông cho họ dùng L-Dropa, một loại thuốc điều trị bệnh Parkinson có tác dụng làm cho lượng dopamin trong não tăng lên. Dopamin là một trong những hoóc môn quan trọng nhất trong hệ thần kinh, tác dụng làm tăng khả năng nhận biết những mối quan hệ mới và ghi nhớ những mối quan hệ đó của bộ não. Theo giáo sư Brugger, còn có thể nhận thấy một người có tin vào số mệnh hay không dựa vào kiểu dáng vận động của người đó. Khi được yêu cầu đi dọc theo một đường thẳng, những người tin vào quyền lực siêu phàm, vào định mệnh thường đi lệch sang phía trái. Khi bị gọi từ sau lưng, họ thường quay người lại quanh vai trái. Giáo sư Brugger giải thích là vì hoóc môn dopamin có vai trò quyết định đối với khả năng đọc và điều khiển cơ bắp trong bán cầu não phải (chịu trách nhiệm nửa bên trái cơ thể) của những người này hoạt động tích cực hơn. Vai trò của sự ngẫu nhiên trong tiến trình lịch sử Sự ngẫu nhiên có vẻ như vẫn luôn can thiệp vào tiến trình của lịch sử: người Đức sẽ bầu ai làm thủ tướng, nếu không xảy ra trận lụt khủng khiếp mùa hè năm 2002? Lịch sử sẽ đổi hướng như thế nào, nếu các giáo viên dạy lái máy bay ở Mỹ nghi ngờ động cơ học của các thành viên tổ chức Al Qaeda? Thế giới hôm nay sẽ ra sao, nếu một vài trăm ông già, bà lão về hưu ở bang Florida (Mỹ) không hiểu sai và vì thế đã điền nhầm vào lá phiếu của họ trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2000? Hơn bao giờ hết ngày nay con người phải chung sống với những sự kiện nằm ngoài tầm suy nghĩ, ngoài trí tưởng tượng, ngoài chủ định của mình. Ngày càng có nhiều người cảm thấy mình là quả bóng bị sự ngẫu nhiên điều khiển, chi phối. Quá trình tiến hóa đã chỉ ra rằng, sự ngẫu nhiên vừa là hậu quả, vừa là động lực thúc đẩy mọi sự tiến bộ. Ở những nơi mọi việc xảy ra đều được dự báo trước thì ở đó sẽ chỉ có tình trạng giậm chân tại chỗ mà thôi. Những thành quả của nhân loại, kể cả sự phát triển của một xã hội đều tuân theo những định luật tương tự. Sự sáng tạo là dựa trên những thử nghiệm và kết hợp các yếu tố trước đó chưa từng quan hệ với nhau. Bất cứ lúc nào, khi con người đưa một cái gì mới vào thế giới hoặc đơn giản chỉ là thay đổi cuộc sống của mình, đều có thể tận dụng tác dụng của sự ngẫu nhiên. Phải nói rằng, ngẫu nhiên quyết định phần lớn cuộc sống của con người, từ quá trình phát triển nhân cách của một đứa trẻ đến bước đường nghề nghiệp, cho đến khi chọn được bạn đời. Trong tiếng Anh, chance vừa có nghĩa là cơ hội, vừa có nghĩa là khả năng, thậm chí còn có nghĩa là may mắn. Các công trình nghiên cứu trong những năm 2004 đã chứng minh rằng, những người có bản lĩnh có thể xử lý những sự kiện không lường trước được với những chiến lược thích hợp như thế nào. Chỉ những ai hiểu được sự ngẫu nhiên mới tận dụng được những cơ hội của thời đại chúng ta. Thế Giới Mới (theo Spiegel) |