Đầm An Khê dài 3,5 km, rộng một km với gần 350 ha mặt nước, nằm ven biển Sa Huỳnh, thuộc xã Phổ Khánh, thị xã Đức Phổ. Nơi đây từ năm 1909, các nhà khảo cổ nước ngoài khảo sát các khu vực quanh đầm như Long Thạnh, Phú Khương, Thạnh Đức và phát hiện các di chỉ văn hóa Sa Huỳnh (khoảng 2.000-3.000 năm trước) - một trong ba nền văn minh cổ của Việt Nam.
Đầm An Khê ở thị xã Đức Phổ, Quảng Ngãi. Ảnh: Phạm Linh
Năm 2017, Công ty TNHH Phát triển công nghệ hệ thống đề xuất đầu tư hai nhà máy điện mặt trời với tổng vốn khoảng 2.000 tỷ đồng ở vị trí đầm An Khê. Khi đó, UBND Quảng Ngãi đánh giá dự án mang lại hiệu quả kinh tế, phù hợp chiến lược phát triển năng lượng tái tạo. Còn phía Hội đồng di sản văn hóa quốc gia và các chuyên gia đề nghị không làm điện mặt trời trên đầm. Sau đó vì nhiều lý do hai dự án ngưng suốt 5 năm.
Giữa tháng 4 mới đây, UBND Quảng Ngãi họp với chủ đầu tư và sở ngành về hai dự án này. Trước những phản biện công trình triển khai sẽ phá vỡ không gian di sản văn hóa Sa Huỳnh, ảnh hưởng sinh kế hàng trăm hộ dân, ông Trần Hoàng Tuấn, Phó chủ tịch thường trực UBND tỉnh, yêu cầu các sở ngành đánh giá tác động môi trường, kinh tế, xã hội của dự án.
Tuy nhiên, vào ngày 19/4, UBND tỉnh Quảng Ngãi đã đưa hai dự án điện mặt trời trên đầm An Khê vào danh sách đề nghị Bộ Công thương xem xét vào quy hoạch điện lực quốc gia. Theo hồ sơ đề xuất chủ trương đầu tư, hai dự án sử dụng khoảng 658.000 m2 mặt nước (chiếm hơn 19% diện tích đầm).
Người dân Sa Huỳnh đánh bắt trên đầm An Khê. Ảnh: Phạm Linh
TS Phạm Quốc Quân, nguyên Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, nguyên thành viên Hội đồng di sản văn hóa quốc gia (giai đoạn 2015-2019), cho biết đầm An Khê là nơi cung cấp nguồn sống về phương thức săn bắt, hái lượm cho người Sa Huỳnh cổ xưa. Đây là nơi còn lại nguyên vẹn nhất trong số các di tích của các nền văn minh cổ của Việt Nam.
Theo TS Quân, vì vai trò quan trọng như vậy, năm 2017 Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh chuẩn bị hồ sơ trình Thủ tướng công nhận Di tích khảo cổ Sa Huỳnh là di tích quốc gia đặc biệt. Tuy nhiên, việc địa phương giữ lại một phần đầm An Khê để làm điện mặt trời là một trong những lý do hồ sơ bị gác lại.
Hội đồng di sản văn hóa quốc gia cũng đề nghị tỉnh quy hoạch, mở rộng vùng di tích, song đến nay Quảng Ngãi chưa làm lại hồ sơ. "Tôi rất bức xúc với cách tỉnh Quảng Ngãi ứng xử với di sản", nguyên giám đốc Bảo tàng Lịch sử nói.
Nhà trưng bày văn hóa Sa Huỳnh được xây bên đầm An Khê, nơi phát hiện các di tích. Ảnh: Phạm Linh
Còn theo PGS. TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam, các tiêu chí quốc tế hiện nay không chỉ coi trọng một mình di tích mà còn chú trọng đến cảnh quan xung quanh và sự sống của người dân xung quanh di tích đó. Việc làm điện mặt trời sẽ làm mất tính toàn vẹn của đầm An Khê, tác động xấu cảnh quan và người dân.
Theo ông Tín, nếu địa phương chưa thể phát huy tiềm năng văn hóa, du lịch ở đầm An Khê thì giữ lại, chứ không nên làm dự án điện mặt trời. Bởi khi đầm bị xâm hại sẽ tác động các di tích được khai quật xung quanh.
Hiện, UBND tỉnh Quảng Ngãi chờ báo cáo tham mưu của các sở, ngành để có ý kiến chính thức về hai dự án nhà máy điện mặt trời ở đầm An Khê.