Anastasia, lính quân y Ukraine, tình nguyện nhập ngũ hồi năm 2022 với mong muốn hỗ trợ thương binh tại bệnh viện địa phương và tránh xa tiền tuyến. Trong lúc nghỉ phép với lý do sức khỏe vào mùa thu năm ngoái, Anastasia phát hiện các chỉ huy đã ra lệnh điều động cô đến gần thành trì Kurakhovo ở tỉnh Donetsk, một trong những mặt trận nóng nhất ở tiền tuyến.
"Tôi thậm chí chưa trải qua huấn luyện quân sự cơ bản khi nhận lệnh tới đây. Chỉ huy cũ của tôi đã làm giả giấy tờ. Các đồng đội mới đang giúp tôi thích nghi, họ dạy tôi cách tháo lắp súng và hỗ trợ rất nhiều", Anastasia nói với tờ Politico.
Nhiều quan chức quân đội Ukraine phủ nhận thông tin của Anastasia, song câu chuyện của nữ binh sĩ này đang lan truyền khắp đất nước, trong lúc lực lượng vũ trang Ukraine chật vật tìm cách giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân sự và đà tiến quân không ngừng của Nga ở vùng Donbass, gồm tỉnh Donetsk và Lugansk.
Binh sĩ Ukraine nhặt đạn pháo ở khu vực gần thành phố Chasov Yar, tỉnh Donetsk, ngày 10/1. Ảnh: AP
Tư lệnh quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky hồi tháng 11/2024 ký sắc lệnh điều 5.000 lính không quân sang lục quân. Động thái khiến nhiều người lo ngại Ukraine đang hy sinh nhân sự được đào tạo chuyên sâu để bổ sung quân cho các đơn vị bộ binh tiền tuyến, dù tướng Syrsky tuyên bố không điều chuyển "lực lượng không thể thay thế".
Nhiều binh sĩ Ukraine hiện nay không được huấn luyện bài bản, hoạt động tuyển mộ tân binh cũng ngày càng khó khăn. Các đơn vị tiền tuyến kiệt sức vì không được luân chuyển về tuyến sau nghỉ ngơi, trong khi loạt sĩ quan dày dặn kinh nghiệm bị bắt hoặc điều chuyển công tác.
Tình trạng thiếu nhân lực của Ukraine nghiêm trọng tới mức giới chức Mỹ phải lên tiếng. "Vấn đề Ukraine đang đối mặt không phải hết tiền mà là cạn dần nhân lực", Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết.
Điều này trở thành thách thức chính trị đối với Kiev khi cố gắng thuyết phục Tổng thống Donald Trump duy trì ủng hộ Ukraine. Ông Trump nhiều lần tuyên bố sẽ sớm kết thúc chiến sự, dẫn đến những lo ngại rằng ông có thể buộc Kiev nhượng bộ và ngồi vào bàn đàm phán với Moskva.
Loạt vấn đề trên tiền tuyến cũng đặt câu hỏi về chất lượng của giới chỉ huy Ukraine, trong quá trình chuyển đổi từ cơ cấu thời Liên Xô sang kiểu phương Tây trong xung đột hiện đại.
"Tác chiến hiện đại phát triển nhanh chóng, mang tính phức tạp và không thể đoán trước, đòi hỏi các sĩ quan sẵn sàng chấp nhận rủi ro, có tinh thần phản biện và quản lý cấp dưới có kỹ năng cao hơn họ", Glen Grant, cựu sĩ quan lục quân Anh và là chuyên gia theo dõi cải cách quân sự ở Ukraine, nhận định.
Ông Grant nhận định một số chỉ huy Ukraine yếu kém và không thích cấp dưới giỏi hơn bản thân, nên đã "tìm cách bịt miệng hoặc loại bỏ họ hoàn toàn".
Anastasia đồng tình với nhận định của Grant, cho rằng đội ngũ chỉ huy dưới thời tướng Syrsky đã trở thành "nhóm trung thành". "Nhiều thân tín của tướng Syrsky trở thành chỉ huy, họ không quan tâm đến cấp dưới và chỉ muốn báo tin thắng lợi cho lãnh đạo, bất kể phải trả giá bằng bao nhiêu sinh mạng", cô nói.
Cơ quan báo chí thuộc Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine phủ nhận cáo buộc trên. "Một trong những nguyên tắc cơ bản là giá trị mạng sống của các binh sĩ, đảm bảo khả năng sẵn sàng chiến đấu lâu dài và sự ổn định của tập thể", cơ quan này cho biết.
Cục diện chiến sự Nga - Ukraine. Đồ họa: RYV
Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine từ chối thảo luận công khai về những vấn đề mà họ đối mặt vì lo ngại điều này có thể ảnh hưởng tới tình hình chiến trường, song thừa nhận có tình trạng nhiều quân nhân đào ngũ và tuyên bố họ đang giải quyết vấn đề.
Những rạn nứt xuất hiện trong quân đội Ukraine được cho là bắt nguồn từ thương vong lớn. Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết hơn 43.000 binh sĩ Ukraine đã thiệt mạng và 370.000 người bị thương, nhưng con số thực tế có thể cao hơn nhiều.
"Chiến sự càng kéo dài, càng ít lính chuyên nghiệp trên tiền tuyến. Nhu cầu tuyển mộ và huấn luyện những thường dân không có kinh nghiệm quân ngũ cũng tăng tương ứng", Olena Tregub, thành viên Ủy ban Chống tham nhũng thuộc Bộ Quốc phòng Ukraine, cho hay.
Vấn đề thiếu hụt nhân sự càng trở nên nổi cộm khi Ukraine chật vật cản đà tiến của Nga.
Kể từ tháng 5/2024, quân đội Nga đã tái kiểm soát một số khu vực tại tỉnh Kharkov mà Ukraine giành lại trong đợt phản công chớp nhoáng cuối năm 2022. Gần như toàn bộ thành quả trong chiến dịch phản công quy mô lớn của Ukraine hồi mùa hè năm 2023 cũng bị xóa sổ.
Tổng diện tích lãnh thổ Nga kiểm soát thêm trong năm 2024 là gần 4.000 km2, theo thống kê của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở ở Mỹ.
Bộ tổng tham mưu quân đội Ukraine cũng bị chỉ trích vì liên tục thành lập các lữ đoàn mới, với thành phần chủ yếu là tân binh theo diện nhập ngũ bắt buộc và điều họ đến những mặt trận khốc liệt nhất, thay vì bổ sung binh lực cho những lữ đoàn dày dạn kinh nghiệm để duy trì sức chiến đấu.
"Lý do chính dẫn đến thảm họa trên mặt trận Pokrovsk là bộ chỉ huy đặt ra nhiệm vụ không thực tế, họ không hiểu năng lực của các đơn vị và không định hình được thực trạng tiền tuyến", Serhii Filimonov, chỉ huy Tiểu đoàn Cơ giới Độc lập số 108 Ukraine, đơn vị tham gia phòng thủ Pokrovsk, nói hồi tháng 12/2024.
Lính pháo binh Ukraine gần thị trấn chiến lược Velyka Novosilka ở tỉnh Donetsk ngày 26/1. Ảnh: AP
An ninh Ukraine tháng trước bắt hai sĩ quan cấp tướng bị nghi lơ là nhiệm vụ, khiến lực lượng Nga giành được một số khu vực ở tỉnh Kharkov trong chiến dịch tấn công hồi tháng 5/2024. Cựu chỉ huy Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 155 Ukraine cũng bị bắt với cáo buộc che giấu tình trạng đào ngũ khi đơn vị huấn luyện tại Pháp.
Dù vậy, một số nghị sĩ Ukraine cho rằng những vụ bắt chỉ huy này đều mang động cơ chính trị.
"Hành động này không chỉ làm suy yếu lòng tin vào quân đội trong thời chiến mà còn đe dọa trực tiếp đến khả năng phòng thủ của đất nước, ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần binh sĩ và lòng tin của công chúng, làm suy yếu đoàn kết quốc gia trong thời điểm quan trọng", Roman Kostenko, nghị sĩ đối lập và hiện là thư ký Ủy ban Quốc phòng Quốc hội Ukraine, cảnh báo.
Nguyễn Tiến (Theo AP, Politico, AFP)