Hai ngôi mộ có tổng diện tích 9,1 m2, nằm trên khu đất hơn 11.420 m2 tại xã Dương Tơ, thành phố Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang. Đây là khu đất bà Lâm Thị Chính, 71 tuổi, có tranh chấp với các bên liên quan suốt 27 năm. Sự việc tốn nhiều "giấy mực" của các cơ quan chức năng thành phố Phú Quốc và tỉnh Kiên Giang, trải qua nhiều phiên xét xử tranh chấp dân sự.
Hồ sơ vụ việc thể hiện, khu đất hơn 11.420 m2 nằm trong phần diện tích đất có nguồn gốc do Huyện ủy Phú Quốc cũ quản lý. Sau đó, năm 1978, để có người trông giữ, Huyện ủy Phú Quốc giao đất cho bố của bà Chính đến ở và trông coi. Ông được thu hoạch, hưởng hoa lợi từ cây trồng sẵn có trên khu đất để trang trải cuộc sống.
Năm 1985, Huyện ủy Phú Quốc sử dụng một phần đất để xây dựng xí nghiệp gạch, gốm. 8 năm sau, xí nghiệp giải thể. Toàn bộ tài sản được bán đấu giá cho ông Huỳnh Văn Mang.
Năm 1996, bố bà Chính qua đời nên toàn bộ số cây trồng trên đất được bán lại cho ông Mang. Bà Chính "không còn được thu hoạch hoa lợi từ các cây trồng trên phần đất xí nghiệp".
Đến năm 2003, ông Mang được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất với phần diện tích 13.644 m2, trong đó có 11.420 m2 bà Chính đang tranh chấp. Thửa đất sau đó hai lần chuyển nhượng cho hai người và đều đã được "đổi tên" sổ đỏ.
Trong đơn khởi kiện và trình bày khi giải quyết vụ án, bà Chính cho rằng khu đất tranh chấp có nguồn gốc thuộc Huyện ủy Phú Quốc. Sau đó, chính quyền địa phương cấp đất cho bố mẹ bà do gia đình có 3 người con hy sinh trong kháng chiến. Việc giao cấp đất không có văn bản giấy tờ.
Bà Chính giải thích "tháng 10/1996, Huyện ủy Phú Quốc có văn bản xác định đất thuộc về gia đình bà", còn lò gạch của ông Mang. Hiện, trên khu đất, ngoài nhà tạm, còn có hai ngôi mộ, trong đó một ngôi có hài cốt liệt sĩ là anh trai bà. Hài cốt liệt sĩ được bà đưa về đây chôn cất từ năm 1996. Với căn cứ này, bà đề nghị giữ nguyên hiện trạng và công nhận quyền sử dụng khu đất 11.420 m2 cho mình.
Lực lượng làm nhiệm vụ di dời hai ngôi mộ giả. Ảnh: Cục THADS Kiên Giang
Còn bản án sơ thẩm ngày 23/11/2022 của TAND tỉnh Kiên Giang xác định, bố bà Chính được giao quản lý, trông coi và thu hoạch hoa lợi từ cây trồng có sẵn trên khu đất. Ông không được giao, cấp và không có quyền sử dụng đất.
Về hai ngôi mộ bất ngờ xuất hiện trên khu đất, tòa sơ thẩm cho rằng TAND huyện Phú Quốc thời điểm đầu khi thụ lý vụ án đã thẩm định hiện trạng tại chỗ vào tháng 4 và 6/2016. Lúc đó, nhà chức trách xác định trên đất không có hai ngôi mộ cùng các công trình nhà tạm, nhà vệ sinh.
"Bởi thế việc bà Chính trình bày hai ngôi mộ, trong đó một ngôi có hài cốt liệt sĩ, chuyển về từ năm 1996 là không có căn cứ. Sau khi tòa thụ lý giải quyết tranh chấp, bà Chính đã xây dựng trái phép trên phần đất nên buộc phải tháo dỡ, di dời hai ngôi mộ có tổng diện tích 9,1 m2 để giao trả đất cho 'chủ đất' sử dụng", bản án sơ thẩm kết luận.
Sau khi bản án tranh chấp dân sự có hiệu lực pháp luật, từ tháng 5/2023, chấp hành viên Trần Thị Thúy An (Phó phòng nghiệp vụ) được Cục trưởng Thi hành án dân sự tỉnh Kiên Giang giao nhiệm vụ tổ chức thi hành án. Trong hơn bốn tháng, chị An hơn 5 lần đến động viên bà Chính trong lúc chờ làm các quy trình cưỡng chế.
Nữ chấp hành viên kể "một phần vì thương, một phần muốn sự việc được giải quyết trong êm đẹp" nên nhiều lần đến động viên bà Chính. Chị còn đóng vai trò như một người hòa giải để thuyết phục bà chấp hành bản án.
"Nhưng câu trả lời nhận được là nhất quyết không", chị An nói.
Nhằm làm sáng tỏ hơn sự thật về hai ngôi mộ, Cục Thi hành án dân sự đã đề nghị Sở Lao động Thương binh và Xã hội (cũ) xác minh. Kết quả, phần mộ liệt sĩ vẫn được an táng tại nghĩa trang khác từ năm 1988 đến nay không có thay đổi.
"Lúc này chúng tôi đã có đủ cơ sở xác định ngôi mộ đó không có hài cốt liệt sĩ như bà Chính nói. Thế nhưng vẫn không loại trừ khả năng bên trong mộ có hài cốt nên chúng tôi phải cân não trong nhiều cuộc họp nội bộ và cả liên ngành để đưa ra quyết định cuối cùng", chị An kể lại.
Cưỡng chế thi hành di dời mộ là vụ đầu tiên xảy ra ở Kiên Giang khiến chấp hành viên An không khỏi lúng túng. Chị tìm hiểu từ các tỉnh bạn song cũng chưa ai trải qua việc này.
Đào sâu hai ngôi mộ giả đều xác định bên trong không có hài cốt. Ảnh: Cục THADS Kiên Giang
Việc cưỡng chế di dời một được ấn định ngày 30/11/2023. Nhằm tránh các vấn đề an ninh trật tự phát sinh, công an đã bố trí khoảng 110 cán bộ của các lực lượng như giao thông, điều tra, phòng cháy chữa cháy, cảnh sát cơ động. Cán bộ làm nhiệm vụ được chia thành các vòng, từ ngoài đường đến khu đất và ở hiện trường cưỡng chế.
Một kịch bản "xấu nhất" cũng được lực lượng thi hành án chuẩn bị nếu trong mộ có hài cốt. Đó là hai ngôi mộ mới khang trang được xây dựng sẵn ở nghĩa trang thành phố Phú Quốc, cách hiện trường chừng 9 km. Cùng với đó là một đội phục vụ mai táng và xe tang cũng được chuẩn bị sẵn ngoài đường.
"Nếu đào lên có hài cốt thật, chúng tôi sẽ chuyển ngay đến nghĩa trang và làm các thủ tục theo phong tục tập quán địa phương", chấp hành viên nhớ lại.
Hơn 11h, một đội hơn 10 người chuyên làm mai táng được lực lượng thi án thuê đến cúng, thắp hương theo phong tục địa phương. Hoàn tất, nhóm này bắt đầu "khai quật".
Đào sâu đến hơn 2 mét, từ cát đến đất rồi mạch nước ngầm vẫn không thấy gì bên trong hai ngôi mộ. Lúc này cả đoàn mới "thở phào nhẹ nhõm". Bà Chính bỏ về, không quay lại ký các giấy tờ liên quan.
Chấp hành viên Trần Thị Thúy An. Ảnh: Phạm Dự
19 năm công tác trong ngành thi hành án dân sự, ngoài vụ việc "cân não" trên, chị An không ít lần gặp các vụ "dở khóc dở cười" khác như đi xa 100 km chỉ để phải thu xong 150.000 đồng tiền án phí.
"Thế nhưng không phải ai cũng hiểu công việc thi hành án. Có lần tôi còn bị nói là đi cướp tài sản của họ. Làm đúng luật lại hợp tình, hiệu quả là điều khó khăn", chị An trăn trở.
Phạm Dự