Chuẩn đô đốc John Franklin và đoàn thủy thủ rời nước Anh đến Bắc Cực trên hai con tàu HMS Erebus và HMS Terro, nhằm mục đích tìm ra tuyến đường biển từ khu vực Bắc Cực thuộc Canada tới phương Đông năm 1845.
Năm 1846, tàu bị kẹt trong băng gần đảo King William, đoàn thủy thủ rời bỏ tàu. Franklin qua đời vào 11/6/1847, theo một ghi chép được tìm thấy trên đảo King William. Ở khu vực tàu HMS Erebus bị đắm (tàu HMS Terror vẫn mất tích), rất nhiều hiện vật được tìm thấy trong đó có bình thuốc, cúc áo, đĩa và cả một khẩu đại bác.
Erebus và Terror là những kỳ quan kỹ thuật thời bấy giờ. Chúng từng hoàn thành cuộc thám hiểm Nam Cực, nhưng lõi sắt nặng nề không phù hợp với Bắc Cực.
Việc sử dụng sóng siêu thanh quét tìm cho thấy ảnh con tàu chìm dưới đáy biển Bắc Cực. Hồi tháng 4, đoàn khảo cổ học dưới nước Park Canada cùng với thiết bị điều khiển từ xa (ROV) trên tàu Ivestigator tới để xác minh thông tin.
Một thợ lặn khám phá mảnh vỡ tàu HMS Erebus hồi tháng 4 trong cuộc thăm dò kéo dài 5 ngày. Trước năm 2014, không ai biết vị trí của con tàu đắm này.
Các nhà khảo cổ học sử dụng nước nóng để khoan qua lớp băng dày hai mét ở vịnh Nữ hoàng Maud để lặn xuống nơi có xác tàu HMS Eremus nhờ quân đội Canada giúp đỡ.
Họ thu vớt được 14 hiện vật, to nhất là khẩu đại bác nặng 309 kg. Khẩu đại bác này là một trong ba khẩu trên tàu HMS Erebus khắc chữ "I&H King – 1812", tiết lộ thông tin về ngày chế tạo và người làm ra nó, John và Henry King ở Royal Brass Foundry tại Woolwich, Anh.
Các nhà khảo cổ và nhóm hỗ trợ đứng quanh miệng hố băng bên trên khu khảo cổ, nâng khẩu đại bác lên khỏi mặt nước.
Đóng dấu trên thân đại bác là kí hiệu "GR" bao quanh bởi dòng chữ "HONI SOIT QUI MAL Y PENSE" (đáng xấu hổ cho những ai nghĩ xấu về người) bên trên là hình vương miện. Đây là ký hiệu của vua George III.
Đây là câu nói nổi tiếng, do vua Edward II phát ngôn hồi thế kỷ 14, bằng tiếng Pháp cổ vùng phía bắc. Ngày nay, câu nói được ghi lồng vào quốc huy trên hộ chiếu của công dân Anh.
Trưởng đoàn khảo cổ Ryan Harris xem xét neo thuyền HMS Erebus.
Nó được làm từ quặng đồng, đánh dấu "6 ¼" – kích cỡ thông thường của móc ở đơn vị inches (khoảng 15,8 cm).
Cúc áo thuộc Hải quân Hoàng gia thuộc về một trong 13 thuỷ thủ trong cuộc viễn chinh của Franklin. 7 người trên tàu HMS Erebus và 6 người khác trên tàu HMS Terror, Harris trao đổi với Live Science.
Cúc áo thứ hai được tìm thấy. Các nhà khoa học không chắc hai chiếc cúc cùng thuộc một bộ trang phục hay không. Trên cúc có một vòng lá nguyệt quế và một mỏ neo gắn vương miện, thiết kế có từ sau năm 1812.
Các nhà khảo cổ học tìm thấy một cái đĩa ở khu vực tàu HMS Erebus. Đây là một điều bất thường, Harris nói, vì thông thường chỉ có sĩ quan mới dùng đồ gốm. Việc tìm thấy đĩa trên tàu khớp với thông tin cung cấp năm 1879 bởi người đàn ông tên Puhtoorak, ông này nói đã bước lên con tàu hoang vắng, kẹt trong bang trước khi nó chìm, trên tàu có dao, nĩa và đĩa được sắp xếp thứ tự.
Chi tiết trên đĩa gốm được tìm thấy từ tàu HMS Erebus. Cái đĩa được trang trí bằng hoạ tiết màu xanh và được đóng dấu "sáng chế độc quyền của nhà gốm Staffordshire".
Đèn năng lượng Mặt Trời được tìm thấy trên tàu. Lăng kính thuỷ tinh này là vật chiếu sang gắn trên sàn tàu, khúc xạ ánh sáng xuống phía dưới.
Những di khảo được tìm thấy hồi tháng 4 được Canada công nhận là di tích lịch sử quốc gia.
"Khám phá này đã giải mã được một trong những bí ẩn lớn nhất của Canada", Thủ tướng khi đó là Stephen Harper tuyên bố.
Dương Bùi (theo Live Science)