Hiệu quả tổng thể về kinh tế, xã hội gắn với đảm bảo an ninh, quốc phòng của dự án bô xít Tây Nguyên một lần nữa lại được thảo luận tại Phiên họp thứ 28, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 17/5. Tại phiên thảo luận, Chủ nhiệm Uỷ ban các vấn đề xã hội Trương Thị Mai đặt quan ngại về thời điểm Vinacomin có thể làm chủ được công nghệ để tự vận hành hai nhà máy. Bà Mai cho rằng, ngoài trữ lượng tài nguyên là yếu tố duy nhất thuận lợi trong dự án bô xít thì 6 yếu tố khác như giá điện sản xuất, thị trường, giá bán sản phẩm… đều chưa ổn. Ngoài ra, đường vận chuyển bô xít từ Lâm Đồng đi TP HCM đang hư hỏng rất nghiêm trọng cũng là vấn đề đáng lo ngại.
“Chính phủ sẽ có giải pháp gì khi tuyến huyết mạch của TP HCM và Tây Nguyên hư hỏng, tôi thấy đáng quan ngại cho hiệu quả kinh tế xã hội, nhất là việc đảm bảo an toàn cho người dân trên tuyến đường”, bà Mai chất vấn.
Dự án bô xít có hiệu quả bước đầu nhưng chưa thể chủ quan. Ảnh: TKV
Nhiều đại biểu cho rằng, trong bối cảnh kinh tế khó khăn, việc đầu tư một lượng vốn lớn cho dự án bô xít cần được tiến hành thận trọng, kỹ lưỡng. Tại buổi thảo luận, thông tin từ bùn đỏ có thể sản xuất ra sắt, thép khiến không ít đại biểu “phấn khởi”. Đánh giá cao sự nỗ lực của đoàn giám sát Quốc hội, song nhiều ý kiến cho rằng, cần đánh giá thêm về yếu tố an ninh quốc phòng thay vì “vỏn vẻn 12 dòng như trong báo cáo"
Chủ nhiệm ủy ban tài chính - Ngân hàng chính sách của Quốc hội Phùng Quốc HIển nhận định, dự án có tín hiệu vui là sau khi lỗ 4-5 năm, thời gian thu hồi vốn được rút ngắn, đồng thời bước đầu nộp được ngân sách 700-800 tỷ đồng. Tuy nhiên, vấn đề lo ngại, theo ông Hiển là doanh số bán hàng trên tổng mức đầu tư dự án còn chưa cao. Ông dẫn chứng, nếu lấy mức giá 400 USD mỗi tấn alumin, thì mỗi năm chi phí thu được khoảng 7.000-8.000 tỷ đồng. So với tổng mức đầu tư 16.000 tỷ đồng thì hiệu suất là rất thấp.
Ngoài ra, vấn đề chi phí vận tải, ưu tiên về giá điện, thuế phí cũng cần xem xét kỹ lưỡng bởi không thể có cơ chế riêng cho dự án “Đánh giá quá sáng thì xử lý sẽ khó khăn”, ông Hiển thẳng thắn.
Giải đáp thắc mắc của các đại biểu, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải khẳng định hiện Việt Nam đã hoàn toàn làm chủ công nghệ tại dự án bô xít, và vẫn tiếp tục theo dõi các thiết bị. “Công nghệ này chúng ta phải mua bản quyền của thế giới, không phải của riêng Trung Quốc”, ông Hải cho hay.
Phó thủ tướng khẳng định, hai dự án đã thực hiện đúng chủ trương của Nhà nước, có tác dụng lan tỏa bước đầu đóng góp sự phát triển của khu vực Tây Nguyên. Cụ thể, khi kinh tế thế giới phục hồi, giá almin năm 2018 có thể lên đến 400 USD, cao hơn khoảng 10 đôla so với tính toán ban đầu, do vậy, hiệu quả dự án sẽ “đỡ rủi ro hơn”. Với tổng mức đầu tư tới 700 triệu đôla, theo ông Hải, bô xít Tây Nguyên không tránh khỏi việc lỗ kế hoạch. “Khi đánh giá về dự án, Chính phủ đã lấy phương án bảo thủ nhất và khẳng định dự án có hiệu quả kinh tế”, Phó thủ tướng tái khẳng định.
Về môi trường, do cả nước đang phải đối mặt với tình hình biến đổi khí hậu nên Chính phủ đã có quyết định thêm dự phòng hồ chứa bùn đỏ thứ 3 để tăng dung lượng chứa khí có mưa lớn. Về vấn đề giao thông, theo Phó thủ tướng sẽ không còn là vấn đề bởi cảng Gò Dầu, Phú Mỹ đã đáp ứng được viện vẩn chuyển bô xít. Ngoài ra, hiện quốc lộ 51 đã được mở rộng và dự kiến đưa vào vận hành vào cuối năm nay. Tuyến quốc lộ 20 đã được nâng cấp theo hình thức BT với sự hỗ trợ của Ngân hàng thế giới. Tới năm 2020 phải, khi quy mô dự án bô xít tăng lên, Chính phủ sẽ tính đến phương án vận tải đường sắt.
Trưởng đoàn giám sát Nguyễn Văn Giàu khẳng định sẽ tiếp thu các ý kiến của các đại biểu. Trước nhiều ý kiến chê báo cáo thẩm tra “mờ nhạt”, ông Giàu cho hay: "Dữ liệu được lấy từ Bộ Quốc phòng và các địa phương". Về số lao động nước ngoài tại hai dự án, ông Giàu thông tin, dự án Tân Rai có 83 người nước ngoài, dự án Nhân Cơ có khoảng 204 người. “Các đối tượng nước ngoài tuân thủ đúng quy định của Việt Nam”, ông Giàu cho hay.
Chốt phiên, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nhận định, hai dự án về cơ bản thực hiện đúng chủ trương và chính sách pháp luật. Dự án bước đầu đóng vào ngân sách, đồng thời góp vào trước mắt có tác dụng lan toả đối với tình hình kinh tế khu vực từ đó thúc đẩy kinh tế cả nước đi lên. Đối với lực lượng lao động nước ngoài tại dự án bô xít Phó chủ tịch Ngân nhận định, Nhà nước sẽ có trách nhiệm bảo vệ. “Dự án đã rút ngắn thời gian hoàn vốn đạt được một số kết quả ban đầu tuy nhiên không nên quá chủ quan’”, bà Ngân nhận định.
Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân yêu cầu đoàn giám sát tiếp tục bổ sung các vấn đề đại biểu nêu ra để hoàn thiện báo cáo trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội ra Nghị quyết giám sát về hai dự án này.
Hoàng Lan