Tại phiên làm việc ngày 10/10 của Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ, Thủ tướng nghiên cứu cơ chế đặc thù để xử lý vi phạm khi thực hiện biện pháp cấp bách trong phòng chống dịch Covid-19. VnExpress phỏng vấn ông Nguyễn Hoàng Mai, Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội, về đề xuất này.
- Vì sao Ủy ban Xã hội lại đề xuất cơ chế riêng để xử lý những vi phạm khi thực hiện biện pháp cấp bách chống dịch?
- Trong giai đoạn căng thẳng, nguy hiểm, ta coi chống dịch như chống giặc nên có nhiều việc cấp bách phải giải quyết ngay. Những người làm công việc chống dịch sẽ phải có quyết định khác quy định bình thường, như mượn, mua sắm máy móc, thuốc, hóa chất, sinh phẩm, thiết bị y tế. Các quyết định phải đưa ra trong thời gian ngắn và nếu làm theo đúng trình tự, thủ tục thì vài tháng mới quyết được mua sắm. Như vậy, chúng ta không thể chống được dịch.
Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 30 cho phép Chính phủ thực hiện biện pháp chưa được luật quy định, hoặc khác với quy định để đáp ứng yêu cầu cấp bách phòng, chống Covid-19. Tuy nhiên, sau khi áp dụng biện pháp đặc biệt, đặc cách, đặc thù, quá trình thanh tra, kiểm tra, quyết toán lại không xem xét yếu tố cấp bách, tính nghiêm trọng của tình huống mà chỉ áp dụng văn bản quy phạm pháp pháp luật hiện hành trong điều kiện bình thường để đối chiếu, xem xét xử lý.
Cụ thể là khi dịch đã qua giai đoạn nóng bỏng, cơ quan chức năng phát hiện sai phạm, và thời gian đầu đã chưa tính tới yếu tố đặc thù, thời gian cấp bách. Những vụ bị xử lý khi đó đã gây tâm tư cả cho người thực thi nhiệm vụ trong sáng, không vụ lợi cá nhân. Điều này cũng có thể tiềm ẩn tác động bất lợi khi sau này chúng ta phải quyết định giải pháp ứng phó với tình huống khẩn cấp khác.
Đề xuất cũng xuất phát từ lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: "Việc gì lợi cho dân ta phải hết sức làm". Trong bối cảnh hiện tại, nếu y, bác sĩ, lực lượng chống dịch ai cũng tâm tư, cũng sợ sai, thì làm sao ta có thể sẵn sàng ứng phó nếu dịch lại bùng phát?
Do đó, Thường trực Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ, Thủ tướng nghiên cứu cơ chế đặc thù để xử lý những vi phạm khi thực hiện biện pháp cấp bách trong phòng, chống dịch Covid-19; đồng thời tiếp tục đánh giá, phân tích, nhận định đúng bản chất, nguyên nhân chủ quan, khách quan về các vấn đề tiêu cực, lãng phí trong phòng chống dịch thời gian qua.
- Theo ông, cơ chế riêng xử lý hành vi vi phạm quy định trong giai đoạn cấp bách chống dịch nên được xây dựng thế nào?
- Nghị quyết 30 đưa ra biện pháp đặc thù, đặc cách, dành cho cơ quan, tổ chức, nhưng các cá nhân khi thực hiện nhiệm vụ không thể lường hết những khó khăn trong chống dịch. Đây là bài học để cơ quan chức năng sửa đổi luật có liên quan.
Trong luật xử lý hành chính hay hình sự đều quy định trường hợp bất khả kháng. Do đó, khi xem xét xử lý người có sai phạm, cơ quan chức năng phải phân tích và đặt các quyết định, hành vi đó trong tình huống cấp bách để có thể đưa ra kiến nghị, xử lý cho phù hợp. Cần phân tích rõ, cá thể hóa chứ không thể xử lý giống nhau. Phải biết trường hợp nào vì mục đích trong sáng, trường hợp nào không trong sáng mới xử lý đúng, tạo được niềm tin cho người tham gia chống dịch.
Cơ quan chức năng hiện nay chỉ có "thước kẻ" của điều kiện bình thường để đối chiếu, xử lý, như vậy sẽ khiến nhiều người tâm tư. Nếu không có giải pháp phù hợp, sau này có biến cố khác xảy ra sẽ không ai dám làm bất cứ điều gì khác với quy định của luật, dù cấp bách ra sao.
- Lộ trình của đề xuất này sẽ được thực hiện thế nào?
- Thời gian tới, Quốc hội sẽ có nghị quyết đánh giá việc thực hiện khoản 3, Nghị quyết 30 về một số biện pháp cấp bách trong phòng, chống dịch. Cần nghiên cứu, bổ sung vào nghị quyết này điều khoản về cơ chế xử lý đặc thù, tạo thuận lợi cho cơ quan chức năng xử lý các vi phạm sau này.
Ví dụ, ngoài các trường hợp sai phạm đến mức phải truy tố, chứng minh được yếu tố vụ lợi, cá nhân, nghĩa là mức độ đã rất nghiêm trọng, thì dưới đó còn rất nhiều mức xử lý. Chúng ta có thể quy định theo hướng những việc khác với quy định pháp luật, nhưng không gây thiệt hại, không vì mục đích cá nhân, hoặc vụ lợi thì không bị coi là vi phạm, không xem xét xử lý và sau này đưa vào văn bản quy phạm pháp luật để điều chỉnh.
Việc này sẽ cần đưa ra Quốc hội để lấy ý kiến và thảo luận thêm. Vấn đề căn cơ nhất sẽ được đưa vào luật, văn bản quy phạm pháp luật có liên quan, như Pháp lệnh về tình trạng khẩn cấp. Trước mắt, Chính phủ cần tổng kết, đánh giá kỹ lưỡng tất cả khía cạnh của công tác phòng chống dịch, đề xuất cụ thể để sửa đổi những văn bản pháp luật có liên quan, tạo ra khung pháp lý toàn diện để xử lý các vấn đề cho tương lai. Sau đó, Ủy ban Xã hội sẽ báo cáo Quốc hội, thảo luận, đánh giá thêm về vấn đề này.
- Những thách thức khi triển khai cơ chế đặc thù là gì vì thực tế ranh giới tư lợi và không tư lợi rất mong manh?
- Đây là vấn đề mới, lần đầu được đặt ra, chắc chắn sẽ có nhiều ý kiến. Việc nhận định tư lợi hay không tư lợi, vì mục đích chung hay riêng cũng là việc khó khăn, phức tạp phải bàn thảo kỹ và cần bám sát quy định của luật.
Như tôi đã nói, lộ trình để đề xuất này đi vào thực tế còn nhiều bước. Trước mắt là nhiệm vụ của Chính phủ, tổng kết và bổ sung nội dung này vào báo cáo đánh giá thực hiện Nghị quyết 30 để trình xin ý kiến Thường vụ Quốc hội, Quốc hội.
Hơn 7 tháng qua, từ khi vụ án Việt Á liên quan đến phòng, chống Covid-19 bị phanh phui, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu và công an các địa phương đã khởi tố hơn 90 người.