Khu vực phát hiện ra sân bóng cổ xưa ở Etlatongo. Ảnh: Newsweek.
Hai nhà khảo cổ tại Đại học George Washington, Jeffrey Blomster và Víctor Salazar Chávez, bắt đầu khai quật ngôi làng cổ Etlatongo trên dãy núi Oaxaca từ năm 2015. Họ chọn mảnh đất trông giống một địa điểm công cộng quan trọng ở khu vực trung tâm. Nhưng thay vì tàn tích lâu đài hoặc đền thờ, họ phát hiện nền đá phẳng dài ít nhất 46 m với những bậc thấp làm bằng đá và đất sét ở viền ngoài. Xung quanh nền đá là những gò đất cao ít nhất một mét.
Sau vài năm khai quật và lập bản đồ, nhóm nhà khoa học kết luận công trình bí ẩn này là sân từng dùng để chơi một môn bóng nổi tiếng ở Trung bộ châu Mỹ cổ đại (khu vực trải dài từ miền trung Mexico đến Honduras và Nicaragua). Việc sân bóng xuất hiện rất sớm có thể cho thấy tầm quan trọng của trò chơi trong việc giúp các xã hội cổ xưa tại đây phát triển hệ thống cấp bậc và chính trị.
Phương pháp định tuổi bằng đồng vị carbon chỉ ra, sân Etlatongo được xây từ năm 1443 - 1305 trước Công nguyên. Người xưa sử dụng sân bóng khoảng 175 năm và tu sửa nó một lần. Sân bóng cùng loại duy nhất cổ xưa hơn nằm ở Paso de la Amada, bang Chiapas, Mexico, xây dựng khoảng năm 1650 trước Công nguyên. Kết quả nghiên cứu đăng trên tạp chí Science Advances hôm 13/3.
Các nhà khoa học chưa rõ chính xác luật chơi của môn bóng tổ chức trên sân Etlatongo. Nhiều phiên bản ra đời sau đó khá giống sự kết hợp giữa bóng đá và bóng rổ nhưng sử dụng hông. Người chơi dùng hông đánh bóng cao su qua những vòng được dựng trên cao ở thành sân bóng. Sân Etlatongo không có vòng đánh bóng. Có thể ở thời kỳ này, trò chơi giống môn "bóng chuyền hông" hơn.
Sân bóng Etlatongo tồn tại trong thời kỳ Trung bộ châu Mỹ cổ đại đang chuyển biến, những lãnh đạo chính trị và tôn giáo đầu tiên xuất hiện, việc buôn bán giữa các vùng cũng tăng lên. "Đây là giai đoạn mà chúng tôi cho là khởi đầu của văn hóa Trung bộ châu Mỹ", Chávez nói.
Môn bóng có thể đã giúp gắn kết các cộng đồng, thúc đẩy thương mại và tạo điều kiện cho những người lãnh đạo khoe sức mạnh và sự giàu có bằng cách tổ chức lễ hội. Sự bất bình đẳng có thể trở nên sâu sắc hơn, thể hiện qua việc ai chiếm vị trí tốt nhất trên các gò đất quanh sân để theo dõi trò chơi, Blomster cho biết.
Bức tượng nhỏ ở Etlatongo khắc họa hình ảnh người chơi bóng đeo đai lưng. Ảnh: Sciencemag.
Nhóm nghiên cứu cũng tìm thấy những bức tượng nhỏ hình người trong lớp đất trên nền sân bóng. Chúng đeo một loại đai lưng có đệm, dụng cụ cần thiết để đánh bóng cao su nặng bằng hông. Các nhà khoa học từng tìm thấy những bức tượng tương tự ở San Lorenzo, thành phố đầu tiên thuộc khu vực Trung bộ châu Mỹ, hưng thịnh trong giai đoạn từ năm 1400 - 1000 trước Công nguyên.
San Lorenzo là thủ đô đầu tiên của Olmec, nền văn minh đầu tiên ở Trung bộ châu Mỹ cho xây dựng những lâu đài và đền thờ lớn. Nhiều nhà khảo cổ từng cho rằng Olmec lan truyền tôn giáo và cấu trúc xã hội của mình khắp Trung bộ châu Mỹ. Tuy nhiên, Etlatongo cách nơi này 300 km và cách Paso de la Amada thậm chí còn xa hơn. Etlatongo cũng nằm trên núi cao, khác với hai khu vực trên.
"Vị trí khác biệt của sân bóng Etlatongo cho thấy, có thể môn bóng này rất lâu đời và phổ biến ở Trung bộ châu Mỹ, không phải bắt nguồn từ một cộng đồng duy nhất", David Anderson, nhà khảo cổ tại Đại học Radford, nhận định.
Tuy nhiên, tượng người chơi bóng và nhiều đồ gốm ở Etlatongo được chế tạo theo phong cách Olmec, theo Annick Daneels, nhà khảo cổ tại Đại học Tự trị Quốc gia Mexico. Điều này chỉ ra, có thể sân bóng lấy cảm hứng từ văn hóa Olmec. Daneels cho rằng San Lorenzog chưa được khai quật kỹ và có thể vẫn ẩn chứa dấu tích của một sân bóng cổ xưa hơn.
Thu Thảo (Theo Sciencemag)