Ngày 16/7, TAND TP HCM xử phúc thẩm, xem xét kháng cáo của Công ty Phan Thị và bà Phan Thị Mỹ Hạnh (đồng bị đơn) đối với bản án sơ thẩm tuyên họa sĩ Lê Phong Linh (còn gọi là Lê Linh) là tác giả duy nhất của truyện tranh Thần đồng đất Việt.
Trình bày các lý do kháng cáo, phía bị đơn cho rằng, tòa sơ thẩm đã vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng - xử không đúng thẩm quyền. Tòa không triệu tập người có quyền, nghĩa vụ liên quan (như Cục bản quyền tác giả) hay công bố tài liệu, chứng cứ do người có quyền, nghĩa vụ vắng mặt. "Tòa sơ thẩm tuỳ tiện áp dụng điều ước quốc tế về suy đoán quyền tác giả, vi phạm nguyên tắc mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. Việc công nhận nguyên đơn là tác giả duy nhất tạo tiền lệ nguy hiểm, vô hiệu hoá điều luật bằng một bản án của toà án cấp quận...", đại diện cho bị đơn - ông Nguyễn Vân Nam, nói.
Ông Nam cũng cho rằng, họa sĩ Lê Linh từng vẽ nhiều truyện gửi đến các NXB nhưng đều bị từ chối do không có dấu ấn cá nhân. Suốt phiên toà sơ thẩm, ông Linh không mô tả được ý tưởng ban đầu thì không thể là tác giả của các nhân vật Tí, Sửu, Dần, Mẹo trong Thần đồng đất Việt. Ông Linh nói phong cách sáng tác bộ truyện này giống với Sơn Tinh - Thủy Tinh sáng tác trước đó nhưng thực tế phong cách hai bộ truyện này khác nhau.
Đại diện của bị đơn và họa sĩ Lê Linh trong phần hỏi tại tòa. Ảnh: Hải Duyên.
Về việc làm tác phẩm phái sinh, ông Nam cho rằng ông Linh là nhân viên theo hợp đồng của Công ty Phan Thị. Toàn bộ quyền tài sản đã chuyển giao cho công ty này, do đó Phan Thị được quyền làm tác phẩm phái sinh mà không cần sự đồng ý của ông Linh.
Đại diện bị đơn cũng không đồng ý bản án sơ thẩm cho rằng Phan Thị làm tác phẩm phái sinh "là xâm phạm đến sự toàn vẹn của tác phẩm" mà không đề cập đến "như thế nào là xâm phạm sự toàn vẹn của tác phẩm". Theo đó, nếu bản án sơ thẩm được thực thi sẽ làm các nhà đầu tư nước ngoài về xuất bản, phim ảnh lo lắng vì luật pháp Việt Nam khuyến khích nhân viên lợi dụng quyền nhân thân, đòi hỏi chia theo doanh số, cản trở kinh doanh của công ty.
Từ đó, phía bị đơn yêu cầu HĐXX phúc thẩm bác bỏ toàn bộ yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn và chấp nhận yêu cầu của bị đơn - công nhận bà Hạnh là đồng tác giả và Công ty Phan Thị được phép khai thác các nhân vật.
Về phần mình, họa sĩ Lê Linh cho rằng bản án sơ thẩm là hợp lý nên đề nghị tòa giữ nguyên phán quyết. Ông cho biết, tại văn bản gửi Cục bản quyền, không có dòng nào ông công nhận bà Hạnh là đồng tác giả. Từ ý tưởng đến vẽ phác họa đều do một mình ông thực hiện và cung cấp cho tòa các bản phác thảo sơ khai.
Theo họa sĩ, quyền nhân thân không được chuyển giao. Công ty Phan Thị là chủ sở hữu tác phẩm, có quyền làm tác phẩm phái sinh dựa trên hình tượng gốc. Tuy nhiên, ở đây Phan Thị làm tác phẩm phái sinh khác với hình tượng gốc nên phải được sự đồng ý của ông.
Các nhân vật truyện trang bị tranh chấp.
Trả lời HĐXX, bà Hạnh cho biết, bối cảnh xuất bản truyện tranh tại Việt Nam vào những năm 1999 yếu thế bởi truyện tranh Nhật Bản. Lúc đó bà là người làm bìa và sắp chữ trong NXB Trẻ, được học vi tính, nên có ý tưởng sản xuất bộ truyện tranh thuần Việt. Nhưng do bà không vẽ được những nét cứng trên máy tính nên đã trao đổi với họa sĩ Lê Linh - người "có ưu điểm vẽ rất nhanh".
Theo bà Hạnh, tiêu đề, ý tưởng của truyện do bà đặt ra. Các nhân vật trong truyện là bà và ông Linh cùng sáng tạo ra. "Vẽ thì tôi không vẽ được, tôi phải thuê anh Linh vẽ. Nhân vật này chúng tôi cùng sáng tạo. Tôi là người đưa ra cấu trúc của nhân vật, Linh vẽ hoàn thiện, tôi là người tô màu vi tính cho nhân vật. Chúng tôi cùng thảo luận và đặt tên cho các nhân vật", Bà Hạnh nói.
Giải thích về việc để tên Lê Linh trên các tập truyện, bà Hạnh cho rằng, trong truyện ghi dòng đầu tiên là Công ty Phan Thị; tranh và truyện Lê Linh; đồ hoạ, câu lạc bộ Trạng và bạn. Việc để tên như vậy để ông Linh đại diện Công ty giao lưu với các em nhỏ. "Hơn nữa, tôi là một doanh nhân, không có ý định tranh chấp với anh Linh", bà Hạnh khẳng định.
Về hình ảnh 4 nhân vật, bà Hạnh thừa nhận do ông Linh phác thảo bằng tay, sau đó qua chỉnh sửa đồ hoạ... thì mới nhanh để phục vụ các độc giả nhí.
Bà cũng cho rằng, năm 2001, ông Linh đến công ty xin việc và ký hợp đồng với nội dung vẽ minh hoạ. Phan Thị đã đầu tư tiền bạc, tài sản để làm ra các sản phẩm này. Ngoài hợp đồng lao động, giữa bà và ông Linh không có thoả thuận nào khác. "Bằng sự chứng nhận đăng ký bản quyền tác giả, khi tôi đưa anh Linh văn bản chủ sở hữu thuộc về Công ty Phan Thị anh đã ký. Sau khi xác lập chủ sở hữu, bản thân tôi là chủ doanh nghiệp, luôn muốn nhân viên của mình trở nên nổi tiếng", bà Hạnh cho biết.
Sau khi ông Linh nghỉ, Công ty Phan Thị vẫn tiếp tục xuất bản truyện, ghi rõ người nào vẽ, người nào làm nội dung, phía sau có ghi sử dụng hình ảnh của Lê Linh là đồng tác giả, ghi nhận công sức của anh Linh.
Họa sĩ Lê Linh bác bỏ quan điểm "là nhân viên công ty" mà ông là người hợp tác, cộng tác dựa trên các bộ truyện riêng của mình và sau khi bộ truyện thành công sẽ chia lợi nhuận. "Chứng cứ chứng minh được ghi nhận trên sách. Bà Hạnh chỉ cung cấp chất liệu cho tôi sáng tác, tôi tự nghĩ ra cả phần tranh và phần lời thoại", ông Linh nói.
Sau nhiều giờ hai bên căng thẳng đặt câu hỏi qua lại, HĐXX cho biết chấm dứt phần hỏi. Phiên toà sẽ bắt đầu tranh luận vào chiều 29/7.
Tập đầu tiên của Thần đồng đất Việt (tác phẩm do họa sĩ Lê Linh và Công ty Phan Thị thực hiện) ra mắt năm 2002. Ông Lê Linh vẽ các nhân vật trong truyện từ năm 2002 đến 2005. Sau tập 78, ông ngừng sáng tác. Các tập tiếp theo do các họa sĩ khác hợp tác với Công ty Phan Thị thực hiện. Sau đó, Lê Linh phát hiện trong hồ sơ đăng ký bản quyền, bà Mỹ Hạnh ghi tên mình là đồng tác giả với anh.
Năm 2007, ông khởi kiện bà Hạnh và công ty ra tòa yêu cầu xác định anh là tác giả duy nhất của bộ truyện, đề nghị Phan Thị không được phép sáng tác những biến thể của nhân vật trong bộ truyện.
Trong thời gian Lê Linh theo đuổi vụ kiện, Công ty Phan Thị kiện ngược họa sĩ vì đã sử dụng nhân vật Trạng Tí trong Thần đồng đất Việt để sáng tác nhân vật Long Tinh truyện Long Thánh.
Hồi tháng 2, sau nhiều ngày xét xử và nghị án, TAND quận 1 công nhận họa sĩ Lê Linh là tác giả duy nhất của bộ truyện Thần đồng đất Việt và 4 hình tượng nhân vật trong truyện là Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo. Tòa cũng buộc Công ty Phan Thị chấm dứt việc tiếp tục sáng tác những biến thể của nhân vật; xin lỗi công khai họa sĩ Lê Linh 3 kỳ liên tiếp trên các báo; chịu phí thuê luật sư phía Lê Linh là 15 triệu đồng.
Theo HĐXX, trong thời gian hai bên cộng tác, Công ty Phan Thị đã trả nhuận bút cho Lê Linh, tức đã công nhận ông là tác giả. Tòa không chấp nhận quan điểm của bà Hạnh cho rằng bà đã hình dung các nhân vật trong truyện và nhờ ông Linh vẽ lại nên phải là đồng tác giả bởi "ý tưởng không được thể hiện dưới dạng vật chất (giấy tờ) và không được pháp luật bảo hộ".
Hải Duyên