Số liệu của Tổng cục Thống kê Việt Nam trong các năm gần đây cho thấy, thâm hụt thương mại của Việt Nam với Trung Quốc ngày càng tăng, từ 12,4 tỷ USD năm 2010 lên 16,3 tỷ năm 2012 và lên đến 29 tỷ USD trong năm 2014.
"Việc mất cân đối rất lớn trong giao dịch thương mại với Trung Quốc chúng ta đã nói nhiều, bàn nhiều nhưng chưa có một giải pháp hữu hiệu thật sự. Nhưng tôi muốn đề cập đến một vấn đề theo tôi là lớn hơn, nguy hiểm hơn tới nền kinh tế Việt Nam. Phát sinh chênh lệch về số liệu xuất nhập khẩu theo công bố của Tổng cục thống kê hai nước", ông Tín nhấn mạnh trong bài phát biểu được tường thuật trực tiếp trên truyền hình sáng nay.
Theo ông, số liệu thống kê hai nước từ trước tới nay luôn chênh lệch theo hướng ngày càng bất lợi cho Việt Nam. Nếu theo số liệu của cơ quan thống kê Trung Quốc, năm 2014 Việt Nam đã nhập siêu từ Trung Quốc 43,8 tỷ USD, chứ không phải 29 tỷ USD Tổng cục Thống kê Việt Nam công bố.
So sánh số liệu thống kê Việt Nam và Trung Quốc
Đơn vị: Tỷ USD
| Số liệu Việt Nam | Số liệu Trung Quốc | |
| Xuất khẩu sang Trung Quốc | 14,9 | 19,9 |
| Nhập khẩu từ Trung Quốc | 43,8 | 63,7 |
Cho rằng số liệu giữa cơ quan thống kê các nước thường chênh nhau do khác biệt về cách ghi nhận tỷ giá, về chi phí vận chuyển và bảo hiểm... song dưới góc nhìn của một doanh nhân, ông Tín thấy số liệu đang vênh theo hướng bất hợp lý. Ông Tín là Chủ tịch Công ty cổ phần đầu tư U&I và là Phó Chủ tịch Ngân hàng Kiên Long.
Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, chi phí vận chuyển và bảo hiểm chiếm khoảng 6,6% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu. Ông Tín lập luận với hai nước láng giềng có chung biên giới rất dài như Việt Nam và Trung Quốc thì chi phí vận chuyển và bảo hiểm thực tế không thể lớn hơn tỷ lệ này. Do vậy, nếu Việt Nam ghi nhận 14,9 tỷ USD xuất khẩu cho Trung Quốc thì con số mà Trung Quốc ghi nhận nên vào khoảng 15,9 tỷ USD. Nhưng con số Trung Quốc ghi nhận lại là 19,9 tỷ USD, cao hơn khoảng 4 tỷ USD.
"Giữa hai nước còn có hoạt động xuất nhập khẩu tiểu ngạch ở biên giới không được ghi nhận đầy đủ và chắc chắn chiếm một phần trong khác biệt 4 tỷ USD này. Phần còn lại là gì? Chỉ có thể giải thích là phần lớn con số này đến từ hàng hóa Việt Nam xuất khẩu lậu sang Trung Quốc. Tại sao có xuất khẩu lậu, trong khi chúng ta hết sức khuyến khích xuất khẩu? Lời giải thích hợp lý kế tiếp chỉ là, đó là các mặt hàng Việt Nam cấm xuất khẩu hoặc xuất khẩu phải chịu thuế. Đó là những mặt hàng nào? Theo tôi, đó là tài nguyên, khoáng sản của Việt Nam", ông Tín đặt vấn đề.
Về nhập khẩu, giá trị nhập khẩu từ Trung Quốc mà Việt Nam ghi nhận đã bao gồm chi phí vận chuyển và bảo hiểm, theo đại biểu, lẽ ra phải cao hơn giá trị Trung Quốc ghi nhận. Nhưng số liệu Việt Nam ghi nhận lại thấp hơn của Trung Quốc đến khoảng 20 tỷ USD trong năm 2014.
"Một con số khổng lồ. Nói rõ hơn, chỉ riêng năm 2014, hơn 20 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc lọt vào lãnh thổ Việt Nam không qua ghi nhận của các cơ quan chức năng Việt Nam, tức không hề chịu thuế, không phải qua các hàng rào quản lý kỹ thuật của Việt Nam và tha hồ tung hoành, cạnh tranh không công bằng với hàng hóa từ các nguồn khác, nhất là hàng hóa của các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam", ông bức xúc.
Theo tính toán của vị đại biểu đến từ Bình Dương, như vậy, nếu sử dụng số liệu của Tổng cục Thống kê Trung Quốc để tính lại cán cân thương mại của Việt Nam thì Việt Nam chưa từng xuất siêu trong các năm từ 2012 - 2014 như đã công bố. Con số nhập siêu không chính thức tăng nhanh ngoài việc gây khó khăn, thiệt hại to lớn cho nền kinh tế Việt Nam còn gây áp lực lớn lên tỷ giá..
"Tôi không cho rằng chúng ta có thể tin tưởng tuyệt đối vào số liệu của Tổng cục Thống kê Trung Quốc. Nhưng ở mặt nào đó họ đã tính hộ chúng ta giá trị của phần kinh tế ngầm với họ, chúng ta không thể không tính đến giá trị của phần ngầm này khi thiết kế các chính sách của chúng ta. Một nền kinh tế dù mở hay hội nhập đến mức nào vẫn cần có một áo giáp bảo vệ hiệu quả và vững chắc, bảo đảm sự cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp và bảo vệ được người tiêu dùng của quốc gia đó. Có vẻ với Việt Nam chiếc áo giáp này đang rách, nếu không nói rách càng lúc càng nhiều trong giao dịch thương mại với Trung Quốc", đại biểu Mai Hữu Tín cảnh báo.
Giải đáp về những câu hỏi của đại biểu Mai Hữu Tín trong phiên làm việc buổi chiều, Bộ trưởng Kế hoạch Đầu tư - Bùi Quang Vinh khẳng định việc có chênh lệch giữa số liệu xuất nhập khẩu của Việt Nam và Trung Quốc và những con số nêu ra là chính xác. Tuy nhiên, vị này chưa thống nhất về cách giải thích.
"Tôi cho lý giải của đại biểu có phần đúng, do chúng ta cũng quản lý hải quan chưa chưa tốt nên việc buôn lậu, gian lận thương mại là có. Chúng ta đã chứng minh hàng Trung Quốc vào Việt Nam rất nhiều, điều đó là đúng. Tuy nhiên, những chênh lệch số liệu lớn này thì không hoàn toàn suy luận như đại biểu nêu", ông Vinh nói.
Theo Bộ trưởng, số liệu về xuất nhập khẩu hàng năm là Tổng cục thống kê lấy từ số liệu của hải quan. Đồng thời, cơ quan này cũng có một tổ liên ngành được thành lập gần 20 năm nay để khi xử lý số liệu, nên kết quả là tương đối chắc chắn.
Ông lý giải, số liệu có sự chênh lệch là do hiện nay hầu hết tất cả các số liệu của xuất nhập khẩu của Việt Nam với các nước đều có chuyện này, chứ không phải chỉ riêng với Trung Quốc. "Ví dụ, năm 2014, Việt Nam thống kê xuất nhập khẩu với Singapore 9,8 tỷ USD, nhưng thống kê của quốc gia này là 16,1 tỷ, chênh nhau gần gấp đôi. Với Nga, con số thống kê của ta là 3,5 tỷ USD, trong khi họ là 4,3 tỷ. Với Bồ Đào Nha, con số của ta là 268 triệu USD, trong khi họ là 340 triệu. Như vậy chênh nhau gần 30%. Hầu như tất cả các quốc gia đều đang có chênh lệch về cách tính toán", Bộ trưởng nói.
Ông Vinh cũng nêu một vài nguyên nhân chính dẫn đến sự chênh lệch như trên. Thứ nhất là do cách thống kê của các nước khác nhau. Thế giới quy định xuất khẩu theo giá FOB, nhập khẩu theo giá CIF (đã bao hàm cả chi phí vận tải, bảo hiểm... ). Tuy nhiên mỗi nước lại áp dụng một cách tính.
Thứ hai là, hàng hóa của Việt Nam khi đưa vào các quốc gia khác, mỗi nước lại có một cách nhập khác nhau. Trung Quốc không tính giá trị về xuất, nhập khẩu qua đường tiểu ngạch. Ví dụ, Việt Nam năm 2014 xuất khẩu nông sản, chủ yếu là gạo với 2,14 tỷ USD, nhưng Trung Quốc chỉ ghi nhận 0,71 tỷ USD.
"Từ những phức tạp này, con số của các nước có sự chênh lệch nhau rất nhiều. Liên hợp quốc vừa rồi đã bàn rất nhiều lần làm sao để thu hẹp chênh lệch, nhưng tình trạng trên vẫn đang diễn ra. Tôi muốn nói ý đó để thấy rằng, chúng ta không thể suy diễn toàn bộ xuất khẩu ngầm sang Trung Quốc là hàng cấm, như các đại biểu vừa nói là quặng. Nhưng thực tế 2 triệu tấn gạo chúng ta đều xuất theo con đường đó, nhiều nông sản của đồng bào vùng biên giới đều xuất qua đó mà chúng ta cũng không tính được", Bộ trưởng cho hay.
Huyền Thư