Địa hình của huyện Hoàng Su Phì có độ dốc lớn, khí hậu khắc nghiệt, canh tác chủ yếu trồng lúa nước trên những thửa ruộng bậc thang, thiếu diện tích mặt nước để phát triển ngư nghiệp.
Với kinh nghiệm sinh sống hài hòa với thiên nhiên, nông dân nơi đây biết tận dụng địa hình để vừa trồng lúa vừa nuôi cá trong các thửa ruộng bậc thang.
Khách du lịch trải nghiệm bắt cá ruộng xã Bản Luốc. Ảnh: Trần Trí Nhân
Từ lâu, cá chép ruộng trở thành món ăn truyền thống của cư dân nông nghiệp Hoàng Su Phì và là một trong những vật phẩm bắt buộc trong lễ cúng cơm mới của dân tộc Nùng, Dao, La Chí...
Do đặc điểm khí hậu và thổ nhưỡng cũng như trải qua quá trình thuần hóa, chọn lọc tự nhiên nên chỉ có giống cá chép địa phương có thể nuôi được trên các thửa ruộng bậc thang, bởi chúng vừa chống chịu tốt với khí hậu khắc nghiệt, vừa không theo nước trôi đi khi mưa lũ.
Bà Hoàng Thị Thủy, Phó trưởng Phòng Nông nghiệp - Phát triển nông thôn Hoàng Su Phì, cho biết, hiện nay tổng diện tích ruộng vụ mùa của toàn huyện trên 3.626 ha, hầu hết đều được nuôi thả cá chép ruộng, trong đó có 597 ha được nuôi với mật độ cao, sản lượng bình quân hàng năm đạt 70-90 tấn. Giá bán hiện nay dao động 100.000 120.000 đồng một kg thì thu nhập từ nuôi cá xen canh trên ruộng lúa bình quân mỗi năm khoảng 7,5-10 tỷ đồng. Cá biệt có những xã như Bản Luốc, Nậm Ty mỗi năm đem lại thu nhập từ 1,5 đến 2 tỷ đồng.
Để có nguồn cá giống, ngay từ tháng ba âm lịch hàng năm, các gia đình tiến hành chuyển cá giống bố mẹ được nuôi từ vụ trước ở những vạt ao hoặc mảnh ruộng nhỏ đến các thửa ruộng ở đầu nguồn nước và thả vào đó những bó cỏ khô làm chà hoặc trồng cây thủy sinh để cá đẻ. Sau cơn mưa đầu mùa cá chép bắt đầu sinh sản, họ lấy những bó chà có trứng cá chuyển ra ao để ương cá. Ngay khi cấy xong cũng là lúc con cá giống đã đủ cứng cáp, người dân bắt đầu thả cá vào ruộng với mật độ bình quân từ 2,5-3m2 một con. Sau khi thả cá, các gia đình không phải nuôi mà chỉ cần tháo nước vào ruộng đảm bảo duy trì ở mức từ 5-10 cm để cây lúa và cá cùng sinh trưởng.
Cá nuôi trên ruộng bậc thang có thời gian sinh trưởng 3 tháng. Trước khi thu hoạch lúa khoảng 15 ngày, các hộ tháo cạn nước bắt cá, vừa giúp cây lúa tập trung dưỡng chất và chín đều, đồng thời cho nền ruộng được khô ráo để việc thu hoạch thuận lợi. Cá chép sau khi thu hoạch được gom chung lại một thửa ruộng để nuôi dự trữ làm thực phẩm. Những con to, phát triển hơn được lựa chọn để làm giống cho những vụ sau.
Việc nuôi cá chép ruộng không chỉ đem lại thu nhập cho người nông dân huyện mà còn góp phần xây dựng thương hiệu cho sản phẩm thóc gạo sạch của huyện, bởi để cá có thể sinh trưởng và phát triển thì phải hạn chế việc dùng các chất hóa học hoặc các chất gây hại khác trong quá trình canh tác. Mặt khác, cá chép sau khi được nuôi thả sẽ giúp sục bùn, ăn các loại côn trùng, sâu bọ có hại và thải phân làm tốt lúa. Trong khi đó các loại phân hữu cơ bón cho lúa cũng là nguồn thức ăn cho cá. Từ đó giúp cho cây lúa phát triển theo hướng cộng sinh.
Thời gian qua, các hộ gia đình trong vùng trọng điểm du lịch của huyện đã tổ chức các tour du lịch trải nghiệm tham quan chụp ảnh danh thắng ruộng bậc thang, kết hợp trải nghiệm gặt lúa, bắt cá chép ruộng. Những hoạt động này đưa cá chép ruộng của Hoàng Su Phì trở thành những sản phẩm ẩm thực được đông đảo du khách biết đến và đón nhận.
"Thời gian tới, huyện Hoàng Su Phì tiếp tục đẩy mạnh nhân rộng mô hình nuôi cá chép ruộng theo hướng hàng hóa với quy mô lớn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn để tăng thu nhập và giảm nghèo cho nông dân", đại diện lãnh đạo huyện cho hay.
Trí Nhân